Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Blaðsíða 17

Fornleifaskráning
sem þeir voru í hópi þeirra er sátu yfir
fornum ritum eða hinna sem fóru í
leiðangra um landið til að rannsaka
náttúru þess og efnahagsleg gæði.
Skrifari Arna, Jón Olafsson frá
Grunnavík, tók saman einskonar skrá
yfir þekkta hauga á Islandi sem til er
varðveitt í handriti en var ekki gefin
út fyrr en 1812 og þá í danskri útgáfu
(John Olafsen 1812). Eggert Ólafsson
og Bjarni Pálsson skoðuðu nokkra
þekkta minjastaði á ferðalögum sínum
um Island um miðja öldina og geta
þeirra í ferðabók sinni. Árin 1775-
1777 fór Ólafur Olavius (1965) um
landið á vegum dönsku stjórnarinnar
og gerði einkum athuganir á höfnum
og lendingum. Ritaði hann m.a. í
ferðabók sína merka lýsingu á minja-
þorpinu á Gáseyri (sama heimild, 56-
7).
Fornleifanefndin í Kaupmannahöfn
Árið 1807 setti konungur á laggirnar
nefnd til varðveislu fornleifa í Dan-
mörku. Samkvæmt skipunarbréfi sendi
hún boð til sóknarpresta að skrila
skýrslur um fornleifar í hverri sókn.
Finnur Magnússon fornfræðingur tók
sæti í nefndinni árið 1816 og tók sam-
an yfirlit um merkar fornleifar á Is-
landi. Byggir rit þetta á staðþekkingu
hans sjálfs auk þeirra heimilda sem þá
voru tiltækar. Á grundvelli þessarar
skýrslu friðaði nefndin 10 minjastaði. I
kjölfarið sendi nefndin út spurninga-
lista til íslenskra sóknarpresta og fékk
til baka fjölmargar skýrslur á árunum
1817-23, sem gefnar voru út af Stofn-
un Árna Magnússonar á íslandi einni
og hálfri öld síðar.
Fornleifaskráningin á vegum dönsku
fornleifanefndarinnar var fyrsta heild-
arskráning á minjum á íslandi. Nefnd-
in óskaði eftir upplýsingum um forn-
gripi og staðbundnar minjar. Á spurn-
ingalistanum voru sérstaklega nefndir
haugar, grettistök, þingstaðir, dóm-
hringar, fornar áletranir og aðrar leifar
af „Fornmanna-byggingum, er á ein-
hvörnhátt kynnu ad vyrdast merkileg-
ar” s.s. virkisleifar, rauðasmiðjur og
undirgöng. Safnaði nefndin einnig
sögusögnum um fornmenn, fornan
átrúnað og hjátrú (FF, xxxvii-xxxviii).
Árangurinn af þessu starfi varð ágætur.
Fékk nefndin 172 skýrslur og gögn og
er þar að finna upplýsingar um u.þ.b.
700 staði og minjar. Ekki höfum við
vitneskju um hvernig skýrsluhöfundar
báru sig að við skráninguna. Þeir sem
lengi höfðu þjónað í sókn sinni hafa án
efa vitað af „helstu“ minjastöðum í
grenndinni. Aðrir hafa spurt marg-
fróða menn og gamla. Og sjálfsagt hafa
einhverjir farið líkt að og séra Bene-
dikt Árnason í Hjarðarholti í Dölum,
en hann, „ad endadri heilagre þjónustu
gjörd“, las yfir sóknarmönnum spurn-
ingalistann og leitaði þannig fanga.
Samkvæmt lýsingu prests þá svöruðu
þeir „Nej“ einum rómi, en svo var
reyndar getið um eina dys (FF, 375).
Þekkja skráningarmenn í dag mætavel
þessi hógværu viðbrögð staðkunnugra
manna í sveitum landsins.
17