Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Blaðsíða 64

Adolf Friðriksson & Orri Vésteinsson
byggir í raun á takmörkuðum upplýs-
ingum um aldur og gerð minjanna
sjálfra. Þrátt fyrir að rannsóknin 1908
hafi verið mjög umfangsmikil fundust
engar vísbendingar um aldur hússins
eða helgihald þar, hvorki innan dyra né
utan. Sú hugmynd að minjarnar séu frá
10. öld eða eldri byggði fyrst og
fremst á munnmælum 19. aldar auk
þess sem gerð byggingarinnar, einfald-
ur skáli með sveigðum langveggjum
þótti hafa almenn líkindi með betur
tímasettum víkingaaldarhúsum á
Norðurlöndum. Hvorki Bruun né Oi-
sen grófu fram fundi er vörpuðu ljósi á
aldur minjanna.
Annað athyglisvert einkenni á fræði-
legri umfjöllun um Hofstaði er að
gjarnan er talið að allar sýnilegar minj-
ar þar séu frá sama tíma og hafi verið í
notkun samtímis. Er vert að hugleiða í
þessu samhengi, að þótt kenning Ol-
sens um hofbæi hafi notið mikils fylg-
is, er í raun nær ófært að færa á hana
sönnur eða hrekja hana með aðferðum
fornleifafræðinnar. Þó byggir hún að
verulegu leyti á rannsókn hans á gryfj-
unni sunnan við stóru tóftina á Hof-
stöðum. Þessi rannsókn var mjög um-
fangslítil og gekk Olsen út frá því sem
vísu að gryfjan og skálinn stóri væru
frá sama tíma, án þess að hann hefði
nokkra heimild fyrir því.
Þessar gloppur í Hofstaðafræðum
leiddu til þess að við hófum undirbún-
ing að nýjum rannsóknum. Þó að hofa-
rannsóknir í anda Sigurðar Vigfússonar
hafi ekki átt sér stað síðan um síðustu
aldamót eru athuganir þær sem Sig-
urður og fleiri gerðu á meintum minj-
um um heiðið helgihald á seinni hluta
19- aldar ennþá stór hluti af þekkingu
okkar á minjastöðum frá miðöldum.
Fjöldi slíkra staða var friðlýstur á
þriðja og fjórða áratug þessarar aldar
og hafa hofafræði nítjándu aldar
manna þannig haldið áfram að hafa
áhrif á íslenska fornleifafræði löngu
eftir að hætt var að leggja trúnað á að
staðir þessir væru raunverulega hof.
Sumurin 1991 og 1992 var gerð könn-
un á meintum hofminjum á Norður-
og Austurlandi og voru allir þeir staðir
sem bendlaðir höfðu verið við heiðið
helgihald á því svæði skoðaðir og þar
sem tóftir voru sýnilegar voru þær
mældar upp og gerðar af þeim teikn-
ingar. Niðurstaðan af þeirri könnun
var í stuttu máli sú að gerðfræði tófta
sem taldar hafa verið hof er afar mis-
munandi og er sýnt að örnefni og forn-
leifaskýringar eru meginástæða þess að
fornar byggingaleifar hafa verið bendl-
aðar við heiðið helgihald. Hins vegar
er ekkert sem bendir til þess að til hafi
verið byggingar með einhver sérstök
einkenni sem geta mætti til að hefðu
verið notaðar við helgiathafnir. Eins og
Daniel Bruun á undan okkur fannst
okkur mest um vert að fá úr því skorið
hvers eðlis stóra skálatóftin á Hofstöð-
um væri. Beindist athygli okkar fyrst
og fremst að aldri minjanna, tímasetn-
ingu þeirra innbyrðis og ekki síst að
holunni dularfullu sunnan við aðaltóft-
ina.
Rannsóknir 1991 -1995
Við upphaf rannsóknanna 1991 var
gerður nákvæmur uppdráttur af yfir-
64