Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Blaðsíða 117

Gjóskulagarannsónir A Hofstöðum 1992-1997
garðinum er LNS og er ekki greinan-
legt bil á milli hennar og neðri marka
garðsins. Næst utan við garðinn vantar
LNS og Hverfjallsgjóskuna sem bendir
til að þar hafi torf verið rist þegar hann
var byggður á sínum tíma (sjá snið
H08). Afstaða gjóskulaga til garðsins
bendir til að hann hafi verið byggður á
tímabilinu 900-1050 e.Kr.
Ekki tókst að aidursgreina meintan
túngarð með hjálp gjóskulaga að þessu
sinni. Jarðvegur við garðinn reyndist
fokkenndur og hafa gjóskulög því
varðveist illa. I jarðvegi ofaná garðin-
um fannst aðeins eitt gjóskulag sem
gefur einhverja vísbendingu um aldur,
þ.e. gjóskulagið „a” frá árinu 1477.
Afstaða lagsins til garðsins bendir til
að hann sé allmiklu eldri, sennilega
nokkrum öldum. Meira er ekki hægt
að segja að svo stöddu. Með tilliti til
fyrri athugana við Hofstaði má þó telja
víst að finna megi jarðvegssnið við
garðinn þar sem einhver gjóskulög eru
á milli „a”-lagsins og torfsins. Veru-
legar líkur ættu t.d. að vera á að finna
gjóskulögin H-1104/1158 og H-
1300, annað þeirra eða bæði.
I skurði sem liggur í A-V stefnu við
norðurenda skálatóftar voru skoðaðar
óreglur í byggingu jarðvegs og skýr-
inga á þeim leitað. Ljóst er að þarna er
um allsérstætt fyrirbæri að ræða. Hef-
ur lagskiptingu jarðvegsins verið um-
turnað og snúa gjóskulög t.a.m. upp á
rönd eða eru mjög hallandi. Er að sjá
sem tungur af dökkum jarðvegi (með
LNS) teygi sig upp í yngri lög sem eru
úr ljósari jarðvegi. Litaskipti í jarðveg-
inum, rétt ofan við LNL, gerir að verk-
um að ójöfnurnar verða skýrari en ella.
Þessi litaskil koma vel fram í prufu-
holu í túni skammt frá skurðinum (sjá
snið H09). Þau gjóskulög sem eink-
um hafa lent í þessum „hremmingum"
eru lög LNS og Heklulagið H-
1104/1158. Yngri gjóskulög liggja lá-
rétt eða því sem næst þar fyrir ofan,
s.s. H-1300 og „a“-lagið. Gjóskulagið
H-1300 liggur nokkuð bylgjótt yfir
jarðvegstungunum og hefur því fallið á
óslétt land eða raskast síðar. Af gjósku-
lögunum má nokkuð ráða í hvenær
umrótið átti sér stað. Benda þau til að
það hafi einkum orðið á milli þess sem
gjóskulögin H-1104/1158 og H-1300
féllu, á 12. og 13. öld. Sé þessi raunin
er ljóst að um er að ræða atburð sem
átti sér stað eftir að Hofstaðaskálinn
var aflagður, sé gert ráð fyrir að það
hafi verið um 1050 e.Kr. Við fyrstu
sýn er ekki augljóst hvort hér sé um
rask af mannavöldum að ræða eða nátt-
úrufyrirbæri, eða jafnvel sambland af
hvoru tveggja. Eftir nánari athuganir
tel ég að umturnun jarðvegsins sé að
mestu eða öllu leyti af náttúrulegum
orsökum og að frostlyfting sé meginor-
sökin. Frostlyfting verður þar sem
holklaki nær að myndast en myndun
hans er háð samspili margra þátta, s.s.
landslagi, jarðraka, loftslagi, gróðurfari
og jarðvegsgerð (Björn Jóhannesson
1960, Ólafur Arnalds 1994, Schunke
1977, Schunke og Zoltai 1988). Frost-
lyfting í jarðvegi hérlendis getur
numið 20-50 sentimetrum. Þekktasta
afleiðing frostlyftingar hérlendis eru
þúfur. Breyttar umhverfisaðstæður, s.s.
breyting í landnýtingu og kólnandi
117