Archaeologia Islandica - 01.01.1998, Blaðsíða 48

Orri Vésteinsson
hefur lagt áherslu á að þróa og bæta
aðferðir við skráninguna, bæði til að ná
niður kostnaði en ekki síst til að
tryggja að skráningargögnin komi að
sem mestu gagni. I því sambandi verð-
ur að hafa í huga hverjir munu nota
gögnin og í hvaða tilgangi — en þar
fyrir utan er fyrirsjáanlegt að stórt
gagnasafn um minjastaði verður mjög
fljótlega frábært rannsóknargagn fyrir
byggða- og menningarsögu. Það er því
mikilvægt að gera sér fyrirfram góða
grein fyrir hverskonar spurningum
safnið verður látið svara. Ef það er ekki
gert er tekin sú áhætta að fara verði
aftur á staðinn til að afla upplýsinga
sem fyrirhafnarlítið hefði verið að afla í
fyrstu umferð.
Það eru ekki bara fornleifafræðingar
sem geta þurft að kynna sér gögn um
staðsetningu, gerð og ástand minja-
staða. Skráningargögn þurfa að vera
aðgengileg og skiljanleg öllum sem
hafa áhuga á menningarsögu, bæði
fræðimönnum úr öðrum vísindagrein-
um og fróðleiksfúsum almenningi.
Allir sem koma nálægt skipulagsgerð
eða annarri áætlanagerð um fram-
kvæmdir sem og þeir sem að fram-
kvæmdum standa þurfa einnig að geta
fengið nákvæmar upplýsingar um
staðsetningu minjastaða. Þetta þýðir
að skráningarmenn geta ekki látið eftir
sér að skrá eingöngu eftir sínu eigin
höfði og áhugamálum ef þeir vilja að
upplýsingarnar sem þeir safna komi að
fullum notum fyrir verndun minja-
staða. Eg get tekið sem dæmi lýsingar
á staðsetningu minjastaða, en allir þeir
sem kunnugir eru skýrslum fornleifa-
könnuða á 19. öld vita að þar er um að
ræða alivirðulega bókmenntagrein.
Það er list að lýsa landslagi og leiðum
á svo skýran hátt að ókunnugir sjái fyr-
ir sér staðhætti og geti ratað á þá staði
sem verið er að fjalla um. Slíku list-
fengi er hins vegar sóað á hinn ört vax-
andi hóp hönnuða og annars tækni-
menntaðs fólks sem mestu ræður nú-
orðið um mannvirkjagerð og jarðrask í
landinu. Slíkt fólk kýs yfirleitt frekar
að nálgast upplýsingar af þessu tagi á
stafrænu eða myndrænu formi og það
er því mikilvægt að gögnum um stað-
setningu minjastaða sé einnig safnað á
þann hátt. Þar á ég bæði við kort með
nákvæmum tilvísunum og eins hnit
sem auðvelt er að varpa yfir í stað-
bundin hnitakerfi.
Þessi grein á ekki að vera hugvekja
um nauðsyn þess að fornleifar séu
skráðar en það er engu að síður mikils-
vert að gera sér skýra grein fyrir hinum
margvíslegu markmiðum fornleifa-
skráningar. Þar er auðvitað fyrst að
telja lagaskyldu, en samkvæmt 18. gr.
þjóðminjalaga er skylt að fornleifa-
skráning fari fram á skipulagsskyldum
svæðum áður en gengið er frá skipu-
lagi eða endurskoðun þess. Skráning
fornleifa er því liður í að framfylgja
þjóðminjalögum. Það er ekki skýrt í
lögunum hversvegna löggjafinn vill að
til sé skrá um fornleifar, en það er hins
vegar augljóst að þekking á staðsetn-
ingu, gerð og ástandi minjastaða er
forsenda þess að hægt sé að vernda
fornleifar í landinu. Skilvirk minja-
varsla hlýtur að vera meginmarkmið
fornleifaskráningar og jafnframt sú
48