Bændablaðið - 03.12.2015, Síða 12

12 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 2015
Fréttir
Fjórir bændafundir um gerð
búvörusamninga voru haldn-
ir í vikunni sem leið. Þar gerðu
forystumenn bænda grein fyrir
viðræðum við ríkisvaldið um
framtíðarrekstrarumhverfi land-
búnaðarins. Bændur fjölmenntu
til fundanna en alls voru um 420
manns sem ræddu þetta mikil-
væga málefni.
Sitt sýnist hverjum um
þá stefnu sem uppi er hjá
samningsaðilum en ýmsar gagnlegar
athugasemdir komu fram. Bæði
fyrir og eftir bændafundina
var haldinn formannafundur
hjá Bændasamtökunum,
f u l l t r ú a r á ð s f u n d u r h j á
Landssambandi kúabænda
og aukaaðalfundur hjá
Landssamtökum sauðfjárbænda.
Samningamálin voru að sjálfsögðu
meginumfjöllunarefnið.
Næstu skref í samningaferlinu
verða þau að forystumenn bænda
taka saman þær áherslur sem
bændum eru efst í huga. Það verður
veganesti inn á samningafundi með
ríkisvaldinu sem hefjast á ný í næstu
viku. Upphafleg markmið voru þau
að klára samningagerðina fyrir jól en
ljóst er að halda þarf vel á spöðunum
ef það á að takast.
Til umræðu voru þær hugmyndir
sem uppi hafa verið um sauðfjár-,
mjólkur- og garðyrkjusamninga.
Umfjöllun um rammasamning
landbúnaðarins fór ekki fram
þar sem sú vinna er styttra á veg
komin. Sindri Sigurgeirsson,
formaður Bændasamtaka Íslands,
kynnti starf samninganefndarinnar
og fór stuttlega yfir þær áherslur
sem mótaðar voru á Búnaðarþingi
2015 vegna nýrra búvörusamninga.
Þær voru m.a. að stækka og efla
íslenskan landbúnað, bæta afkomu
bænda og samkeppnishæfni
landbúnaðarins í heild, efla nýliðun
og fjárfestingu, auka gæði búvöru
og tryggja aðgengi bænda að
landi. Áherslur búnaðarþings voru
jafnframt að efla rannsókna- og
vísindastarf, tryggja fæðuöryggi,
sækja á erlenda markaði, leggja
áherslu á umhverfismál og
takmarka innflutning dýraafurða
sem framleiddar eru við lakari
aðstæður og kröfur um aðbúnað
en gerðar eru til innlendrar
framleiðslu. Þá var það skýr vilji
búnaðarþings að tollaumhverfið
yrði hluti samninganna og að sama
fjármagn yrði innan sömu búgreina
og áður. Þingið varaði jafnframt
við greiðslum út á land en í þeim
hugmyndum sem kynntar voru á
bændafundunum koma þær ekki
við sögu.
Ný stuðningsform og efling
landbúnaðar og byggðar
Fulltrúar ríkisins mættu til samn-
ingaviðræðna við bændur í byrjun
september en síðan þá hafa fundir
verið tíðir. Markmið stjórnvalda
hafa að nokkru leyti komið fram
í máli Sigurðar Inga Jóhannssonar
landbúnaðarráðherra en við upphaf
síðasta búnaðarþings boðaði hann
nýja nálgun í samningamálunum.
Á bændafundunum var greint frá
þeim áherslum sem ríkið hefur en
þær eru m.a. að stefna í átt til nýrra
stuðningsforma óháð búgreinum. Í
því sambandi hafa fulltrúar ríkisins
nefnt aukinn stuðning við nauta-
eldi, lífræna ræktun, geitfjárrækt
og útiræktað grænmeti ásamt fleiru.
Yfirvöld vilja stuðla að aukinni og
arðbærri framleiðslu búvara og
efla landbúnað sem atvinnugrein í
hinum dreifðu byggðum. Þá er það
nefnt í markmiðum ríkisins að stuðla
að sjálfbærri nýtingu og efla fæðu-
og matvælaöryggi. Nýliðun í land-
búnaði er ofarlega á blaði en til þess
að efla hana vill ríkið sníða galla
af núverandi kerfi. Stærsta krafan
er að stuðningur hins opinbera við
landbúnað verði hlutlausari en nú
er gagnvart því hvað er framleitt og
dregið verði úr eða eytt stuðnings-
formi sem felur í sér að nýir aðilar
þurfi að kaupa sig inn í greinina. Í
þessu samhengi er rætt um að leggja
af kvótakerfi í sauðfjár- og mjólk-
urframleiðslu þar sem greiðslumark
hefur haft þá tilhneigingu að eign-
gerast.
Tollasamningur olli erfiðleikum
Þróun viðræðna hefur að sögn
forystumanna bænda mjakast í rétta
átt. Þó hafi nýr tollasamningur við
ESB valdið erfiðleikum en eins og
lesendum er í fersku minni voru
viðamiklar tollabreytingar kynntar
með skömmum fyrirvara í september
sl. Fram hefur komið í viðræðunum
nú að breytingar verði trauðla gerðar
á samningnum og jafnframt eru eldri
ákvæði tollasamnings við ESB frá
árinu 2007 íþyngjandi fyrir bændur.
Farið hefur verið fram á breytingar
þar sem svigrúm er fyrir hendi.
Fljótlega í umræðuferlinu kom
í ljós að ekki er uppi á borðinu
að gera fleiri búgreinasamninga.
Undantekning er þó að vilji er til
að útfæra sérstaklega stuðning við
geitfjárrækt. Sérstakar viðræður
verða um fjárfestingastuðning við
aðrar greinar vegna aukinna aðbún-
aðarkrafna en þær eru ekki hafnar.
Miklar umræður voru um land-
greiðslur en ekki náðist samstaða
um útfærslu á þeim og því hafa þær
verið slegnar út af borðinu.
Samkomulag um 10 ára samning
Bændur lögðu upp með það
í upphafi viðræðna að gera
samkomulag um 10 ára samning
með endurskoðunarákvæðum. Rökin
fyrir svona löngum gildistíma eru
þau að lagðar eru til mjög róttækar
kerfisbreytingar þar sem markmiðið er
m.a. að vinna sig út úr kvótakerfunum
sem nú eru við lýði. Í máli
framsögumanna á bændafundunum
kom skýrt fram að mikil vinna sé
framundan í samningagerðinni, m.a.
við að efla verkefni sem nýtast eiga
landbúnaðinum í heild.
Meginatriði breytinga
Í þeim hugmyndum sem kynntar
voru á bændafundunum að nýjum
búvörusamningum er veigamesta
breytingin sú að greiðslumark sem
gengur kaupum og sölum hverfur á
samningstímanum. Gert er ráð fyrir
tveimur endurskoðunum árin 2019 og
2023 þar sem samningsaðilum gefst
færi á að meta árangurinn og stöðuna.
Stuðningurinn færist í afurða- eða
gripagreiðslur en beingreiðslur falla
niður að ákveðnum tíma liðnum.
Farið er fram á ný verkefni í sauðfjár-
og mjólkursamningi, m.a. um eflingu
nautakjötsframleiðslu og við að auka
virði sauðfjárafurða.
Í mjólkurframleiðslunni er lagt
upp með að heildargreiðslumark
verði fastsett í upphafi samnings árið
2017 og síðan aflagt frá og með árs-
byrjun 2021. A-greiðslur fylgja lög-
býli en fara lækkandi og hverfa loks
árið 2025. Eftir því sem A-greiðslur
fjara út er áætlað að þær flytjist á aðra
liði samningsins. B- og C-greiðslum
verður slegið saman í einn lið og
greiddar á alla innvegna mjólk.
Áætlað er að gripagreiðslur tvöfald-
ist á fyrsta ári samningsins. Þar verða
þróuð stærðarmörk og gripagreiðslur
minnka eftir fjölda gripa. Framsali
greiðslumarks verður hætt frá og með
ársbyrjun 2017. Fyrirhugað er að taka
upp aukinn stuðning við bændur í
nautaeldi og þá er ætlunin að koma
á fjárfestingastuðningi.
Í sauðfjárræktinni er áætlað að
greiðslumark verði aflagt í þrepum og
fært á gæðastýringu og gripagreiðslur.
Framsal ærgilda verði heimilt til 2021
og ásetningsskylda verði 0,7 á sama
tíma. Frá og með 1. janúar 2021 verða
viðskipti með greiðslumark stöðvuð
og ásetningsskylda aflögð um leið.
Þ.a.l. fá bændur beingreiðslur óháð
framleiðslu sem fylgir lögbýli.
Krafa bænda er að fá meira fé inn
í sauðfjársamninginn sem fer að hluta
til nýrra verkefna, m.a. í markaðssókn
erlendis, fjárfestingastuðning og til
að útfæra vöktunarkerfi til að meta
beitarþol.
Meginatriði breytinga á
garðyrkjusamningi felast í því að
niðurgreiðslur á flutningi og dreifingu
orku komi aftur inn í samninginn
sjálfan. Áfram verður gert ráð fyrir
beingreiðslum vegna ræktunar á
gúrkum, tómötum og papriku.
Fram kom í máli framsögumanna
á bændafundunum að engar upphæðir
hafa ennþá verið niðurnegldar en
unnið er út frá þeim tölum sem eru í
síðasta fjárlagafrumvarpi.
Líflegar umræður
Óhætt er að segja að skiptar skoð-
anir séu á samningamálunum hjá
bændum. Í Eyjafirði stóð fundurinn
í tæpar 5 klukkustundir og margir
tóku til máls. Bæði kom fram hörð
gagnrýni og eins mikill stuðningur
við ákveðin atriði í samningavið-
ræðunum. Fram kom eindreginn
vilji flestra þeirra sem til máls tóku
að þeir vildu sjá breytingar og brýn
þörf væri á að stokka kerfið upp.
Fáir ef nokkrir mæltu fyrir óbreyttu
kerfi. Frummælendur hvöttu bændur
til þess að koma fram með tillögur að
nýjum leiðum sem ekki hefðu þegar
verið reyndar áður – það væri þegar
búið að prófa ýmislegt og agnúar
væru á öllum kerfum.
Á Hellu mættu um 130 bændur
en þar var fyrsti fundurinn haldinn.
Sumir fundarmenn töldu að hug-
myndirnar myndu hvetja til mik-
illar framleiðsluaukningar, bæði í
sauðfé og mjólk. Töldu menn ráð-
legt að horfa til sögunnar og hver
staðan yrði ef offramleiðsla færi af
stað. Það þýddi einfaldlega verðfall
á afurðum. Einhver framleiðslu-
stýring væri nauðsynleg þótt flestir
viðurkenndu að kvótakerfið eins
og það væri í dag hefði fleiri galla
en kosti. Þá höfðu bændur áhyggj-
ur af auknu eftirlitskerfi og spurðu
hvernig útfærsla á gripagreiðslum
gæti orðið hnökralaus. Aðrir töldu
að stóra spurningin snerist um það
hvort hægt væri að semja um tolla-
málin. Byggðastuðningur væri það
sem þyrfti að útfæra vel og bændur
ættu að hafa forgöngu í því hvern-
ig hinar dreifðu byggðir þróuðust.
Aðrir nefndu ótæmandi tækifæri sem
blöstu við landbúnaðinum, t.d. vegna
aukningar ferðamanna á Íslandi en
líka vegna aukinnar eftirspurnar eftir
mat í heiminum.
Gunnar Þorgeirsson, formaður
Sambands garðyrkjubænda, orðaði
það svo að nú væri vilji ríkisvaldsins
að semja við bændur. „Nú er lag. Það
er ekki víst að sá vilji verði fyrir hendi
á kosningaári. Það eru mikil tækifæri
framundan í búvöruframleiðslu.
Það eru 40% fleiri ferðamenn í
uppsveitum Árnessýslu núna í
október en í október í fyrra,“ sagði
Gunnar.
„Erum að teikna upp miklar
breytingar“
Sindri Sigurgeirsson, formaður BÍ,
sló botninn í fundinn á Hellu þegar
hann sagði mikilvægt að það kæmi
fram að samningarnir væru sam-
vinna á milli bænda og ríkisvalds.
„Við erum að gera samninga fyrir
bændur framtíðarinnar. Við verðum
að taka af skarið og sníða gallana af
kerfunum til þess að geta horft til
framtíðar.“ Hann sagði að samn-
inganefndin hefði víða fengið ráð-
gjöf og verið í samstarfi við aðra
hagsmunaaðila. „Við erum að teikna
upp miklar breytingar en reynum
samhliða að slá marga varnagla.
Það eru tækifæri framundan – m.a.
vegna aukningar í ferðaþjónustu og
vegna mannfjöldaþróunar,“ sagði
Sindri.
Framhaldið
Eins og áður segir munu fulltrúar
bænda nú ræða sín á milli um þau
skilaboð sem komu fram á bænda-
fundunum. Í kjölfarið verður aftur
sest að samningaborði með fulltrú-
um ríkisvaldsins. Ómögulegt er að
segja um það hvenær samningar
nást en þegar að því kemur munu
samtök bænda standa fyrir ítarlegum
kynningum um allt land og á netinu.
Í kjölfarið fara svo samningarnir í
atkvæðagreiðslu hjá bændastéttinni
og til meðferðar Alþingis.
Glærur, sem sýndar voru á
bændafundunum, eru aðgengilegar
á Bændatorginu. /TB
Nýir búvörusamningar í deiglunni:
Bændur skiptust á skoðunum um gerð búvörusamninga
– vilja stíga varlega til jarðar við breytingar á kvótakerfi og sumir óttast offramleiðslu án framleiðslustýringar
Frændurnir Stefán Geirsson og Ágúst Ingi Ketilsson, kúabændur á Suðurlandi. Myndir / TB & MÞÞ
Sigurður Loftsson. Erlendur Ingvarsson og Guðlaug
Berglind Guðgeirsdóttir.
Kristín Hermannsdóttir.
Hermann Karlsson og Þórarinn Ingi
Pétursson.
Sindri Sigurgeirsson, formaður BÍ, segir nýja búvörusamninga gerða fyrir
bændur framtíðarinnar.