Bændablaðið - 03.12.2015, Blaðsíða 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 2015
Helstu nytjaplöntur heimsins
Te er annar vinsælasti drykkur
í heiminum á eftir vatni. Fjöldi
plantna er notaður til að búa til
te eins og minta og blóðberg. Að
þessu sinni skal athyglinni beint
að terunnanum Camellia sinensis
og ræktun á honum.
Heildarframleiðsla á te af
terunnum árið 2014 var rúm 5 milljón
tonn. Talið er að ríflega milljón bollar
af tei séu drukknir í heiminum á
hverri mínútu allan sólarhringinn,
allan ársins hring.
Framleiðslan í Kína var tæp
tvö milljón tonn eða um 40%
heimsframleiðslunnar og Kína
það land sem ræktar mest af tei í
heiminum. Indland er í öðru sæti
og framleiddi tæplega 1,2 milljónir
tonna, Kenía er í þriðja sæti með 445
þúsund tonn, Sri Lanka er í fjórða
sæti með tæplega 340 þúsund tonn og
Tyrkland í því fimmta og framleiddi
175 þúsund tonn árið 2014. Löndin
í sjötta til tíunda sæti eru Indónesía,
Víetnam, Japan, Íran og Argentína
sem framleiddu frá 157 og niður í 70
þúsund tonn.
Tyrkir drekka mest af tei
Kenía er það land í heiminum sem
flutti út mest af tei árið 2014, eða
rétt tæp 423 þúsund tonn, Sri Lanka
er næstöflugasti útflytjandinn, 318
þúsund tonn. Útflutningstekjur
þessara landa byggja að stórum hluta
á tei. Kína er í þriðja sæti með rúm
301 þúsund tonn, Indland í fjórða
sæti, 208 þúsund og í fimmta sæti
er Indónesía sem flutti út 68 þúsund
tonn af tei árið 2014.
Neysla á mann af tei í heiminum
ári 2014 var mest í Tyrklandi um 7,5
kíló, næstmest er hún í Marokkó, 4,3
kíló, síðan á Írlandi 3,2 kíló. Íbúar
á eyjunni Máritíus eru þokkalegir
tesvelgir og neyta um 3,2 kíló og slá
Bretum við sem miðað við höfðatölu
eru í fimmta sæti þegar kemur að
teneyslu, 2,7 kíló á mann. Þrátt fyrir
að Kínverjar framleiði allra þjóða
mest af tei og stærstur hluti þess
neyttur innanlands eru þeir í 33.
sæti þegar kemur að neyslu miðað
við höfðatölu og neyta þeir um 82
gramma á mann. Samkvæmt sama
lista er meðalneysla Íslendinga 19
grömm af tei á ári og þjóð í 92. sæti
þegar kemur að tedrykkju og á milli
Moldavíu og Namibíu hvað varðar
magn.
Samkvæmt upplýsingum á
vef Hagstofu Íslands voru flutt til
landsins 97,2 tonn af tei árið 2014.
Í tölum Hagstofunnar er ekki gerður
greinarmunur á mismunandi tei og
því ólíklegt að eingöngu sé um að
ræða þurrkað lauf terunnans.
Grasafræði og ræktun
Teplantan, Camellia sinensis, er
sígrænt turnlaga tré eða þéttvaxin og
runni með dökkbrúnan eða gráleitan
börk. Getur náð 17 metra hæð en í
ræktun er plöntunni haldið í rúmlega
eins metra hæð með klippingu.
Te er með eftir aðstæðum stólparót
eða öfluga trefjarót sem leitar allt að
þrjá metra niður í jarðveginn. Laufið
leðurkennt og stakstætt, ljósgræn og
smáhærð á neðraborði. Lensu- eða
egglaga og smátennt. Milli 4 og 15
sentímetrar á lengd og 2 til 5 á breidd
eftir yrkju. Blómstra við blaðöxl.
Blómin tvíkynja, ilmandi, hvít og
gul með 7 eða 8 krónublöðum, 2 til
4 sentímetrar í þvermál. Hvert blóm
ber allt að 200 frævla en eina frævu.
Sérstæð eða tvö og fjögur saman í
hnapp. Frjóvgast með vindi eða
skordýrum. Það tekur plöntuna um
átta ár að vaxa upp af fræi þar til hún
blómstrar og myndar aldin. Aldinið,
brúnt, með þunnri en harðri skurn
og inni í því eitt til fjögur fræ. Fræ
terunnans eru 0,8 til 1,6 sentímetri í
ummál, svipuð Ora-baun að stærð.
Þau eru fitu- og trefjarík og með hátt
sykurinnihald.
Dafnar best í kaldtempraða- og
hitabeltinu þar sem meðalúrkoma
er ríflega 1000 millimetrar á ári.
Við þannig aðstæður getur plantan
vaxið upp í 3.000 metra hæð.
Mest framleiðsla á te er milli 40°
norðlægrar og 33° suðlægrar breiddar.
Sum yrki þola allt að mínus 5° áður
en þær drepast.
Talsvert af pöddum, sveppum,
bakteríum og vírusum sækja á
terunna og í stórræktun er blanda af
varnarefnum notuð til að halda þeim
óværum niðri.
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
Aðstæður fólksins eru víða mjög slæmar, launin undir lögbundnum lágmarkslaunum og svo lág að í mörgum tilfellum nægja þau ekki fyrir nauðþurftum. Mynd / VH
Terunninn dafnar best í kaldtempraða- og hitabeltinu þar sem meðalúrkoma
Mynd / VH
Ekki er vitað fyrir víst hvaðan terunninn er upprunninn og plantan þekkist
ekki villt í náttúrunni og því um ræktunartegund að ræða.