Bændablaðið - 03.12.2015, Blaðsíða 54

54 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 2015
Nú á haustdögum, 30. september
sl., varði ég ritgerð mína til meist-
araprófs í landfræði við Háskóla
Íslands. Ritgerðin ber titilinn
„Íslenskur landbúnaður og vel-
ferð búfjár: Viðhorf almennings,
birtingarmynd hagsmunaaðila og
kauphegðun neytenda“.
Ég kannaði viðhorf neytenda
til íslensks landbúnaðar og velferð
búfjár og hvort viðhorfin haldist í
hendur við innkaupahegðunina.
Leiðbeinendur verkefnisins voru þau
Karl Benediktsson, prófessor í land-
fræði, og Magnfríður Júlíusdóttir,
lektor í landfræði við Háskóla
Íslands. Prófdómari var dr. Ólafur
Dýrmundsson búfjárfræðingur.
Efnistök rannsóknar
Meistararannsóknin var unnin með
aðferðarfræði eigindlegra rann-
sókna, sem mikið eru notaðar í
félagsvísindum, og byggir að stofni
til á viðtölum við ellefu einstaklinga.
Þátttakendurnir áttu það allir sam-
eiginlegt að vera virkir í heimilis-
haldi og sjá um innkaup og elda-
mennsku.
Birtingarmynd hagsmunaaðila
var einnig greind og þá út frá kynn-
ingarefni þeirra til þess að skoða
mætti samhengi þeirrar ímyndar sem
þar birtist og ímyndar viðmælenda af
íslenskum landbúnaði. Þá var þróun
í lögum og reglugerðum á Íslandi er
varða velferð búfjár skoðuð, ásamt
þróun í aðbúnaði búfjár til þess að
hægt væri að meta stöðu dýravel-
ferðar hér á landi.
Í þessari grein verður einungis
fjallað um þann hluta niðurstaðn-
anna er tengist viðhorfum og kaup-
hegðun þátttakendanna á íslenskum
búfjárafurðum.
Upphafið
Það var aldrei vafi á efnisvali
lokaritgerðar til meistaragráðu þar
sem íslenskur landbúnaður og vel-
ferð búfjár er mér afar hugleikið
efni. Einnig var óvænt mótspyrna frá
einstaklingum innan menntastofnun-
ar landbúnaðarins í upphafi verkefn-
isins varðandi efnistök og aðferðar-
fræði rannsóknarinnar staðfesting
á mikilvægi þessarar rannsóknar.
Meðbyr og áhugi leiðbeinanda míns
við Háskóla Íslands er ástæða þess
að rannsókn þessi varð að veruleika.
Í grunninn er ég búfræðingur
að mennt frá Hólum í Hjaltadal,
1989–1991, tók landbúnaðartækni-
fræðipróf frá Dalum Landbrugsskole
2005–2007, BS-gráðu í náttúrufræð-
um við Landbúnaðarháskóla Íslands
2007–2010 og nú að síðustu hef ég
lokið meistaraprófi í landfræði frá
Háskóla Íslands.
Ímynd íslensks landbúnaðar
Niðurstöður rannsóknarinnar gefa til
kynna að neytendur hafi þá ímynd
af íslenskum landbúnaði að hann
sé hreinn og náttúrulegur og að
frelsi og velferð búfjár sé almennt
mikil. Íslenskt sauðfé var talið njóta
hámarkslífsgæða vegna sumardvalar
á heiðum en alifuglar og svín lök-
ustu lífsgæðanna vegna inniveru
sinnar. Lykilþættir í velferð búfjár
var að mati viðmælendanna nægi-
legt fóður, gott rými, útivist og gott
atlæti. Útivist kúa hafði hér sérstöðu
og viðbrögð sumra við því að kúm
væri ekki hleypt út á sumrin voru
sterk, eða eins og einn viðmælandinn
orðaði það, að hleypa þeim ekki út er
„mannréttindabrot á kúm“.
Viðbrögð yfirvalda við brotum
á velferð og réttindum dýra voru
talin í ólestri. Kerfið sé óskilvirkt
og svíki skepnurnar þegar vandamál
komi upp.
Viðhorf og veruleikinn
Viðhorf viðmælenda til verksmiðju-
búskapar, það að ala skepnur innan-
dyra, var að við slíkar aðstæður væri
skepnum búnar óviðunandi aðstæður
en á sama tíma sé þetta nauðsynlegt.
Viðmælendurnir töldu að hér á landi
væri lítið um slíkan landbúnað nema
þá helst í alifugla- og svínaeldi. Að
mati þeirra var íslenskur landbún-
aður góður eins og í gamla daga þar
sem skepnur voru frjálsar eða að
minnsta kosti lömbin á sumrin.
Viðhorfin til íslensks landbúnaðar
voru ekki í samræmi við veruleik-
ann í dag, þar sem almenn þekking
er einungis á tveimur framleiðslu-
greinum af sex. En sauðfjárrækt og
mjólkurframleiðsla telja einungis
tvær búfjártegundir af þeim sex
sem eru ræktaðar til manneldis hér
á landi (sjö sé eldi nautgripa aðskil-
ið frá mjólkurframleiðslunni). Þessi
eldisdýr eru alifuglar (varphænsn og
eldisfugl), hross, nautgripir (eldis-
naut og mjólkurkýr), sauðfé, svín
og minkur (loðfeldur í klæði). Af
þessum tegundum eru einungis
þrjár búfjártegundir, mjólkurkýr,
hross og sauðfé, sem eiga skýlausan
rétt á útivist að mati viðmælenda.
Hinar fjórar búgreinarnar eru sam-
kvæmt skilgreiningu þeirra sjálfra
verksmiðjubúskapur. Þarna komast
viðmælendur í mótsögn við sjálfan
sig og það almenna viðhorf sitt að
íslenskur landbúnaður sé góður og
þar sé velferð skepna mikil.
Kynning hagsmunaaðila
Viðhorf viðmælendanna voru í sam-
ræmi við þá ímynd sem hagsmuna-
aðilar í landbúnaði velja að birta í
kynningarefni sínu. Á heimasíðum
og í kynningarefni afurðastöðv-
anna (mjólkur- og kjötvinnsla) er
sterk tenging við íslenska náttúru
og hreinleika hennar. Afurðastöðvar
á Íslandi velja þann kost að kynna
íslenskar búvörur sem hreina nátt-
úruafurð. Bændasamtök Íslands
kynna aðstæður íslensks búfjár sem
góðar, útivist og frelsi sumarsins er
sett í öndvegi í kynningarbæklingi
samtakanna. Aðaláhersla er lögð á
framleiðslu lambakjöts og mjólk-
urafurða ásamt hreinleika íslenska
búfjárstofnsins, frelsi dýranna og
hollustu íslenskra búvara. Þögn
ríkir um aðbúnað alifugla, eldis-
nauta og svína. Afurðastöðvarnar og
BÍ minnast ekki á þessar búgreinar.
Neytendum er sýndur þessi búskapur
í gegnum tvær búgreinar, sauðfjár-
rækt og mjólkurframleiðslu. Velferð
íslensks búfjár er því afgreidd í heild
með ímynd frelsis lambanna og holl-
ustu mjólkurinnar.
Það var einungis einn frumfram-
leiðandi í alifuglarækt sem skrifar
á heimasíðu sinni að alifuglarækt
sé tæknivædd búgrein. Þetta sam-
rýmdist hugmyndum viðmælendanna
um búgreinina. Þrátt fyrir að flestir
viðmælendanna tengdu alifugla- og
svínarækt við verksmiðjubúskap þá
vissu þeir lítið sem ekkert um búfjár-
haldið í þessum búskap. Hollusta og
mataruppskriftir er það sem mætir
neytendum þegar þeir skoða heima-
síður framleiðenda í alifugla- og
svínaiðnaðinum. Hvað varðaði nauta-
kjötsframleiðsluna þá ríkti almennt
þögn um aðbúnað þeirra skepna en
áhersla var á mjólkurframleiðsluna.
Ljóst er að það hvernig hags-
munaaðilar velja hvað birtist neyt-
endum hefur mikil áhrif á skoðanir
viðmælendanna á íslenskum land-
búnaði. Bein tenging er á milli þess
sem hagsmunaaðilar fræða fólk um
og þess sem viðmælendurnir voru
best upplýstir um. Það sem er látið
ósagt er lítið sem ekkert vitað um.
Einnig vissu viðmælendurnir lítið um
mismunandi framleiðsluferla, lífrænt,
vistvænt og svo hefðbundið. Þeir sem
þekktu eitthvað til lífrænnar ræktunar
töldu hana mjög kostnaðarsama og
dæmi voru um að hún væri talin óþörf
á Íslandi þar sem íslenskur landbún-
aður væri svo hreinn og náttúrulegur.
Hvað varðaði vistvæna framleiðslu
vissu fæstir hvað það var, en sögðust
vera tilbúnir að versla slíkt væri það
hollt og á sama verði og hefðbundið
framleidd vara. Hér gætir ruglings hjá
viðmælendum á annars vegar hollustu
afurða og hins vegar velferð skepn-
unnar.
Íslenskur landbúnaður og velferð búfjár − Meistararitgerð Önnu Berg Samúelsdóttur:
Viðhorf almennings, birtingarmynd
hagsmunaaðila og kauphegðun neytenda
Anna Berg Samúelsdóttir.
Bækur, tónlist & kvikmyndir
Út er komin bókin Heimur
hestsins, fróðleiksrit fyrir
forvitna krakka. Höfundur og
myndskreytir bókarinnar er
Fredrike Laustroer.
Bókin er 60 síðna fallega
myndskreytt fræðslurit, þar er
hægt að kynnast hestinum og
fjölbreyttum hliðum hesta-
mennskunnar. Þar er farið
yfir sögu hestsins, útlit hans
og umhirðu, notkun hans í
keppni og leik svo fátt eitt
sé nefnt, í máli og myndum.
Útgefendur bókarinnar eru
Félag hrossabænda og Lands-
samband hestamannafélaga.
Hulda G. Geirsdóttir er rit-
stjóri bókarinnar. „Þegar ég
starfaði sem framkvæmdastjóri
hjá Félagi hrossabænda frétti
ég af Frederike, sem væri
búin að vera að vinna drög að
myndskreyttri bók fyrir börn. Við
mæltum okkur mót og ég var strax
mjög hrifin af teikningunum henn-
ar sem mér fannst höfða til barna,
lítríkar og skemmtilegar. Það hefur
lengi vantað fræðsluefni um hest-
inn fyrir yngsta fólkið, þau sem eru
of ung til að nýta sér hið frábæra
kennsluefni Knapamerkjanna, og
þarna fannst mér kominn vísir að
því. Stjórn Félags
hrossabænda tók þá ákvörðun að
kaupa útgáfurétt á bókinni hér á
Íslandi og samdi við Frederike
um að þróa verkefnið lengra
og ég tók þá vinnu að mér
sem rit- og verkefnisstjóri.
Í framhaldinu bauð Félag
hrossabænda Landssambandi
hestamannafélaga að vera
með í að gefa bókina út, sem
þeir þáðu. Ég fékk svo Grétu
Guðmundsdóttur, hönnuð og
hestakonu, í lið með mér til
að forma útlit bókarinnar og
við unnum áfram að verk-
inu í samráði við höfund-
inn. Verkefnið óx töluvert
í þeirri vinnu og útkoman
er semsagt þessi 60 síðna
myndskreytta bók sem inni-
heldur fjölbreyttan fróðleik
um íslenska hestinn,“ segir
Hulda.
Höfundur bókarinnar,
Fredrike Laustroer, er þýsk
hestakona. Hún hefur
unnið með börnum, við kennslu
og listsköpun
og sameinar styrkleika sína í bók-
inni. Hún er líka ein af aðstand-
endum fræðusluvefsins
hofafjor.is, en þar er
hægt að finna ýmsan
fróðleik fyrir börn.
Ú t g e f e n d u r n i r ,
Félag hrossabænda og
Landssamband hesta-
mannafélaga, sjá um
dreifingu bókarinnar.
Þegar hefur verið ákveðið
að bókin verði send endur-
gjaldslaust á börn fædd
2004 og 2005 og eru í
hestamannafélögum sem
og að bókin verði send á
öll skólabókasöfn landsins.
Bókin mun standa þeim sem
starfa við nýliðun, fræðslu
og kynningu á hestinum
gegn sanngjörnu verði og er
áhugasömum bent á að hafa
samband við skrifstofu LH.
Einnig mun bókin verða til
sölu í hestavöruverslunum.
Heimur hestsins, fróðleiksrit fyrir forvitna krakka