Bændablaðið - 03.12.2015, Blaðsíða 58

58 Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 2015
Mjaltakerfið er líklega það tæki á
hverju kúabúi sem er mest notað
enda í notkun alla daga ársins og
að minnsta kosti tvisvar á dag og
stundum oftar. Vegna þessa er mik-
ilvægt að hlúa vel að viðhaldi þess.
Mjaltakerfið getur haft veruleg
áhrif á gæði mjólkurinnar og júgur-
heilbrigði en regluleg þjónusta við
mjaltakerfið og fyrirbyggjandi viðhald
tryggir að kerfið virki alltaf sem best.
Það er þó allbreytilegt hve oft þarf að
sinna ólíkum hlutum mjaltakerfisins,
sumt þarf að gera daglega en annað
með lengra millibili. Mest af eðlilegu
viðhaldi getur bóndinn sjálfur séð um
en annað þarf að fá þjónustuaðila til
þess að gera. Meðfylgjandi ráð og
leiðbeiningar eru almenn og til við-
miðunar þar sem það getur verið tölu-
verður munur á uppbyggingu hvers
kerfis. Þess vegna passar e.t.v. ekki
meðfylgjandi listi fyrir öll mjalta-
kerfin en ætti þó að gefa allgóða mynd
af þeim atriðum sem er mikilvægast
að fylgjast með.
Daglega:
Að fylgjast með virkni sog-
jafnans. Lærðu að þekkja
hljóðið frá honum – breyting
á því getur hæglega bent til
þess að eitthvað sé að.
Athuga soghæðina með
því að lesa af sogmælinum.
Margir bændur hafa með
góðum árangri einfaldlega
sett límband á mælinn eða sett
á hann strik með tússpenna
þar sem nálin á að vera – sé
slíkur mælir notaður.
S k o ð a s l ö n g u r
o g s p e n a g ú m m í .
Mjólkurgæðaráðgjafar finna,
þegar farið er í frumutölu- eða
líftöluráðgjafaheimsóknir,
ótrúlega oft gallaðar slöngur
eða t.d. rifur í spenagúmm-
íum.
Skoða hvort mjaltakross-
ar, endaeiningar (einnig á
mjaltaþjónum) og aðrir sýni-
legir staðir mjaltakerfisins séu
hreinir að innan. Ef þvotta-
kerfið virkar ekki sem skyldi,
koma útfellingar hratt fram
á þessum stöðum og því er
oft hægt að koma í veg fyrir
líftöluvandamál fljótt og vel.
Að athuga hvort spenagúmmí-
ið sé vel hreint og ekki fitugt
að innan. Hver og einn
lærir fljótt á það hvernig
spenagúmmíið á að vera
viðkomu að innan, t.d. með
hreinum fingri. Ef þetta er
gert daglega, þá finnst um leið
og eitthvað er að. Sé gúmmíið
fitugt viðkomu bendir það til
þess að þvottakerfið sé ekki
í lagi.
Að athuga hvort næg olía sé
á sogdælunni.
Að tryggja að sogskiptarnir
virki eins og þeir eiga að virka
(á einnig við um mjaltaþjóna).
Sérstaklega þarf að gæta að
stuttu sogslöngunum, sem
oft lenda í hnjaski og geta
skemmst. Sé rifa á þessum
slöngum kemur það niður á
virkni sogskiptisins.
Að frátökufatan sé tandur-
hrein og sérstaklega þarf að
gæta að gúmmíhringnum
í lokinu. Þá skiptir höfuð-
máli ef sogskiptir er á henni
að hann gangi í sama takti
og sjálft mjaltakerfið. Það
gleymist eiginlega ótrúlega
oft að samstilla frátökufötu(r)
og mjaltakerfin en frátöku-
-fatan er líklega langmikil-
vægasta mjaltatækið í fjósinu,
enda er það notað á viðkvæm-
ustu kýrnar – nýbærur og oft
á veikar kýr. Vegna þessa þarf
að gefa þessum hluta mjalta-
kerfisins sérstakan gaum,
bæði viðhaldi og þrifum.
Að loftinntök mjaltakross-
anna eða spenahylkjanna séu
hrein og opin.
Að kæling mjólkurinnar sé
hröð og að kælitími mjólkur
í mjólkurtanki sé stuttur.
Að þrífa mjaltakerfið vel
utanvert. Þetta er afar mikil-
vægt, ekki síst í mjaltaþjóna-
fjósum en ég hef tekið eftir
því að þeir bændur sem þrífa
vel tækin sín eru alla jafnan
sneggri að uppgötva vanda-
mál í uppsiglingu en aðrir.
Að það sé alltaf nægt heitt
vatn til ráðstöfunar fyrir
þvottakerfið og að þvotta-
kerfin noti rétt vatnsmagn.
Þegar líftöluvandamál koma
upp sýnir reynslan frá dönsk-
um búum að flestir bændurn-
ir telja að vatnið sé nægilega
heitt en mjög oft er það ekki
tilfellið. Sé notaður hitari fyrir
vatnið þá fellur oft virkni hans
með tímanum og hann þarf
þá að hreinsa upp. Við upp-
haf aðalþvottar ætti hitastig
vatnsins að vera 80-85 gráður.
Að hreinsiefnin, sem kerfis-
þvotturinn notar, séu skömmt-
uð í réttu magni miðað við
vatnsmagnið. Þetta er sérlega
mikilvægt sé skipt um efni þar
sem alls ekki er víst að hið
nýja efni eigi að skammta
með sama styrkleika og það
sem áður var notað.
Að kerfisþvotturinn sé góður.
Þegar þvotturinn fer fram á
hann að vera það kraftmikill
að mjaltatækin eiga að hrist-
ast, og endaeiningin gjarnan
líka. Þá ættu mjaltakrossarn-
ir að vera brennandi heitir,
þegar aðalþvotturinn fer fram.
Þetta er gott að athuga með
því að leggja hönd ofan á þá,
ef þú getur haldið henni auð-
veldlega ofan á mjaltakrossi,
þá er kerfisþvotturinn vænt-
anlega ekki nógu heitur.
Að þvotturinn á tankinum (á
auðvitað ekki við um „dag-
lega“) sé í lagi. Dælubúnaður
slitnar að sjálfsögðu og spúl-
stútar geta stíflast. Ágætt
ráð er að hlusta á þvott öðru
hverju með því að leggja eyra
að tankinum. Með því móti
lærir maður að þekkja hljóðið
í þvottinum og sé þrýstingur-
inn farinn að falla, áttar maður
sig strax á því.
Mánaðarlega:
Að sogjafninn sé hreinn og
geti dregið loft án vandræða.
Að reim (ef reim er) sogdæl-
unnar sé strekkt og í lagi.
Að athuga hvort
mjaltakrossarnir séu hreinir
að innan.
Hálfsárslega:
Að allir sogskiptar séu yfir-
farnir, hvort gangur þeirra
sé réttur og hvort þeir gangi
jafnt til beggja hliða. Þegar
danskir mjólkurgæðaráðu-
nautar framkvæma svoköll-
uð ISO próf á mjaltakerfum
finnast ótrúlega oft bilaðir
sogskiptar, svo það er afar
mikilvægt að gera þetta.
Að skipta um öll
spenagúmmí, einnig í frá-
tökufötu(m), í samræmi
við leiðbeiningar sölu-
aðilanna og að minnsta
kosti á sex mánaða fresti.
Spenagúmmíin eru eini hluti
mjalta-kerfisins sem kemst í
snertingu við kúna og slitin
spenagúmmí geta hæglega
valdið vanda-málum við
mjaltir og einnig haft áhrif
á júgurheilbrigði.
Að skipta um aðra gúmmí-
hluta og slöngur eftir þörf-
um (þó ekki endilega á hálfs
árs fresti). Við finnum allt of
oft, í Danmörku, haugslitnar
slöngur sem hefði átt að vera
búið að skipta út fyrir löngu.
Einfalt ráð til þess að fylgj-
ast með gæðum slangna,
séu þær úr svörtu gúmmíi,
er að stinga fingri inn í enda
slöngunnar sem liggur niður
á mjólkurlögnina. Komi
svört slikja á fingurinn, er
orðið tímabært að skipta.
Að þrífa stofnlögnina fyrir
sogið. Þetta er eitthvað sem
afar fáir bændur gera eða láta
gera en er mikilvægt enda
dregst ryk inn í lögnina sem
ekki bætir loftflæðið.
Almennt mælum við alltaf
með því að bæði mjalta-
kerfi og mjólkurtankar séu
þjónustaðir tvisvar á ári af
viðurkenndum aðilum.
Snorri Sigurðsson
sns@seges.dk
Ráðgjafi hjá SEGES P/S
Danmörku
Öll mjaltakerfi þurfa
gott viðhald
Utan úr heimi
Umhverfismál:
Úlfum fjölgar í Póllandi
Fyrir fimmtíu árum tóku stjórn-
völd í Póllandi ákvörðun um að
úlfum í landinu skyldi útrýmt.
Þrátt fyrir að aðgerðinni hafi
verið hrint í framkvæmd lifðu
nokkur dýr útrýminguna af.
Úlfarnir hafa nú tekið sér ból-
festu í Kampinos-þjóðgarðinum
skammt frá Varsjá og í dag eru þeir
friðaðir. Endurkoma úlfanna þykir
góðs viti og sýna fram á ótrúlega
getu villtra dýrastofna til að endur-
nýja sig.
Starfsmenn þjóðgarðsins urðu
varir við fyrsta úlfinn árið 2013
en í dag eru þeir nokkrir og flestir
ungdýr. Úlfar í Póllandi í dag eru
taldir vera um eitt þúsund.
Úlfar eru gríðarlega sjaldgæfir
í Vestur-Evrópu og hafa verið á
lista yfir dýr í útrýmingarhættu frá
1990. /VH
Umhverfismál:
Mesta mengunarslys Brasilíu
Veggir tveggja uppistöðu-
lóna sem geymdu úrgangs- og
mengað vatn, sem verður til við
vinnslu á málmgrýti í Brasilíu,
brustu fyrir skömmu. Vatnið
fór út í nærliggjandi ár og er
nú komið að ósum þeirra og út
í Atlantshaf.
Vatnið í lónunum er áætlað að
hafi verið 60 milljón rúmlítrar og
að minnsta kosti ellefu manns lét-
ust þegar vatnsflaumurinn frá þeim
æddi yfir þorp sem stóð við rætur
þeirra. Auk þess sem heimilum yfir
600 íbúa þar skolaði burt.
Kvikasilfur, arsenik og króm
Úrgangsvatnið, sem meðal annars
inniheldur kvikasilfur, arsenik og
króm, er að valda gríðarlegum
umhverfisspjöllum og líklega
alvarlegasta mengunarslysi í sögu
landsins.
Vatnið úr lónunum hefur gert
drykkjarvatn yfir 300 þúsund manns
ódrykkjarhæft. Auk þess sem það
hefur haft gríðarleg áhrif á lífríki áa
á leið sinni til sjávar.
Óafturkræfar skemmdir
Uppistöðulónin voru hluti að námu-
vinnslu fyrirtækja sem kallast Vale
og BHP Billiton. Þrátt fyrir tilraunir
til að bjarga fiskum úr ám sem meng-
unarvatnið rennur um og flytja þá í
hreinar ár hafa slíkar aðgerðir nánast
eingöngu verið sýndarmennska og
skilað litlum árangri.
Skemmdirnar á lífríki ánna eru
sagðar óafturkræfar og að líffræði-
legur fjölbreytileiki þeirra muni seint
eða aldrei verða sá sami. /VH
Undur náttúrunnar:
Elsti merkti alba -
trossinn 64 ára
Kvenkyns albatrossi, sem merkt-
ur var sem ungi fyrir 64 árum,
hefur snúið aftur til varpstöðva
sinna ásamt maka og verpt eggj-
um á eyju við miðbaug.
Talið var að fuglinn, sem
ekki hefur sést á varpstöðvunum
í nokkur ár, væri dauður og því
mikið gleðiefni hjá vaktmönnum
svæðisins þegar hann mætti aftur
á svæðið fyrir nokkrum dögum,
sprækari sem aldrei fyrr.
Varpstöðvarnar sem um ræðir
eru stærstu varpstöðvar albatrossa
í heimunum og á eyju í Kyrrahafi
sem tilheyrir Havaí-eyjaklasanum.
Albatrossar verpa að jafnaði
einu eggi á ári og er útungunartími
eggjanna 130 dagar og eru afföll
á ungum tíð. Talið er að fuglinn
aldni hafi komið upp 36 ungum
um ævina en hann var merktur
árið 1956. Vænghaf fullvaxinna
albatrossa getur náð tveimur
metrum og fuglarnir svifið á loft-
uppstreymi um loftin blá án þess
að blaka vængjum. Talið er að
albatrossum hafi fækkað í heim-
inum um 70% frá því um miðja
síðustu öld. /VH