Lifandi vísindi - 11.01.2016, Page 23

22
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
Skynsemisstöðvarnar
fremst í heilanum halda möndl-
unni í skefjum. Þetta á þó ekki við
um unglinga.
Lifandi vísindi . 01/2016
Glæpahneigð nær hámarki meðal
ungra manna á aldrinum 15 til 19 ára
og bæði kynin eru í aukinni áhættu
hvað vímuefnamisnotkun snertir.
Þessar miklu breytingar á heilum
unglinga fylgja tilteknu mynstri,
þannig að aftari heilastöðvarnar
þroskast fyrst á meðan fremri hlutar
heilans verða ekki starfhæfir að fullu
fyrr en ungmennið er komið yfir
tvítugt. Það er svo einmitt allra
fremst í ennisblöðunum sem þær
heilastöðvar fyrirfinnast sem stjórna
getu okkar til að hafa hemil á
löngunum sem stjórnast af hugdett-
um og til að taka skynsamlegar
ákvarðanir.
Fullorðið fólk sem orðið hefur fyrir
alvarlegum skemmdum á ennisblaði
glatar, líkt og unglingar,
getunni til að taka
ákvarðanir, skipuleggja
og að hrinda verkefn-
um í framkvæmd, svo
sem t.d. að taka til af
fúsum og frjálsum vilja.
Geta ekki að því
gert
Tengslin á milli starf-
semi ennisblaðanna og
skapgerðarbreytinga urðu mjög
greinileg þegar járnstöng stakkst í
gegnum höfuðið á járnbrautaverka-
manni einum að nafni Phineas Gage,
árið 1848. Stöngin olli skemmdum á
vinstri hluta ennisblaðsins. Phineas
lifði slysið af en upp úr þessu tók að
bera á virðingarleysi, ókurteisi og
þrjósku hjá honum. Sálfræðingar og
taugasérfræðingar hafa síðan sýnt
fram á að ennisblöðin eru mikilvæg
fyrir félagslega færni okkar, því þau
stjórna eigingjörnum og dýrslegum
eðlishvötum okkar. Slæma hegðun
unglinga er með öðrum orðum oft
hægt að skýra með alvarlegum ágöll-
um og þurrð í heila.
Unnið er úr tilfinningum okkar á litlu svæði beggja gagnaugablaða lengst
inni í möndlu heilans. Í hægri hluta
möndlunnar er aðallega unnið úr jákvæð-
um tilfinningum á borð við gleði en
vinstra megin er fengist við neikvæðar
tilfinningar, svo sem sorg og ótta.
Mandlan er fullmótuð um fæðingu og
fyrir vikið bregst nýfætt barn jákvætt við
brosi móður sinnar en með ótta gagnvart
ókunnugum. Mandlan er tengd ennis-
blaðinu sem þroskast reyndar síðar og er
ekki fullmótað fyrr en að afloknum ung-
lingsárunum. Tengingarnar á milli ennis-
blaðanna og möndlunnar eru slælegar og
fyrir vikið eiga þessar tvær heilastöðvar
erfitt með samskipti sín á meðal. Góð
samskipti þessara heilastöðva eru mikil-
væg til að hafa hemil á tilfinningum og að
samhæfa þær.
Ýmsar rannsóknir hafa leitt í ljós að
lítil tenging er milli þessara heilastöðva
hjá siðblindum. Þessi tengslaskortur er
sennilega ástæða þess að siðblindir eru
ófærir um að skammast sín, fá samvisku-
bit og að sýna samkennd.
Hópur ungmenna og fullorðinna var látinn horfa á myndir af óttaslegnu
fólki á meðan heilar fólksins voru skannaðir. Skönnunin leiddi í ljós að
ennisblöð heilans gátu ekki haldið í skefjum tilfinningum sem urðu til í
möndlu unglinganna. Þetta leiddi svo til þess að ungmennin brugðust
harkalega við myndunum, andstætt þeim fullorðnu. Rannsóknin sýndi
einnig að unglingar eiga erfiðara með að lesa úr tilfinningum annarra
en fullorðnir. Áhyggjufull svipbrigði foreldris eru fyrir vikið oft ranglega
túlkuð sem t.d. reiði sem svo gerir unglinginn öskuillan.
Unglingar eiga erfitt
með að túlka svip-
brigði og tilfinn-
ingar annarra.
Skortur á tengingum í heila orsakar
siðblindueinkenni
Unglingar eru viðkvæmir og hvatvísir sökum þess að
skynsemisstöðvarnar hafa ekki hemil á tilfinningunum.
Unglingurinn heldur

hann vera reiðan.
Pabbi er
áhyggjufullur
Tilfinningar unglinga
hlaupa með þá í gönur
SH
U
TTERSTO
CK
Rannsóknir hafa leitt í
ljós að breytingar á
greindarvísitölu unglinga eru
nátengdar því hvaða heila-
stöðvar eru í uppbyggingu eða
rénun hverju sinni.
Nú er illt í efni!
Slæleg tenging á milli
möndlu og ennisblaða
kallar fram siðblinduein-
kenni í unglingum.
Mandlan stjórn-
ar kvíða og
bræði.
Gefið góð ráð og f
orðist
neikvæða gagnrý
ni.
Kl. 20.00
Vandi:
Lausn:
Bregðast harkale
ga við óveruleg­
um, vægum ámin
ningum.
1
2