Þjóðmál - 01.12.2008, Page 66

64 Þjóðmál VETUR 2008
ÁÍslandi og víðast hvar í hinum vestræna heimi ríkir nú djúp og mikil fjár mála-
kreppa . Lán eru varla veitt, fyrirgreiðsl ur eru
á hverfandi hveli og verð hlutabréfa hefur guf-
að upp . Þessari fjármálakreppu vilja margir
blanda saman við hinn frjálsa markað . Sagt er
að kreppan sé ekki bara kreppa fjármálafyrir-
tækja og almennings heldur líka kreppa frelsis
og frjáls hyggju – kreppa kapítalismans . Ekkert
er þó fjær sanni . Til að útskýra það er ekki nóg
að stinga hausnum ofan í sand af tölfræði og
aðsendum greinum í Morgunblaðinu . Skiln-
ingur fæst eingöngu með réttri undir stöðu,
sem nú verður veitt .
Hvað eru peningar?
Peninga má skilgreina í mjög stuttu máli sem millilið í viðskiptum . Þegar bakarinn
selur brauð þá tekur hann við peningum sem
hann getur svo notað til að kaupa sér skó, nýja
hrærivél eða aðgang að fyrirlestri í hagfræði .
Skósalinn og hagfræðingurinn taka við greiðslu
í peningum og nota þá til að kaupa sér brauð
eða egg eða hvað sem þeir vilja .
Peningum þarf samt ekki alltaf að eyða í
kaup á þjónustu og varningi . Þá má líka geyma
eða lána til annarra . Ef bakarinn bakar 10
brauðhleifa en eyðir eingöngu andvirði tveggja
þeirra þá hefur hann sparað það sem nemur
andvirði átta brauðhleifa . Hann getur ákveðið
að sitja á þeim sparnaði eða lánað hann til
einhvers gegn ákveðnu gjaldi (vöxtum) . Í stað
þess að eyða í neyslu í dag hefur bakarinn með
þessum hætti aukið framboð á lánsfé (kapítali)
sem aðrir nota til fjárfestinga í þeirri von að
þær borgi sig og skili arði sem má nota til að
endurgreiða lánið . Vextirnir á þessu lánsfé fara
eftir framboði og eftirspurn eftir lánsfé . Ef
margir vilja lána þá geta lánþegar samið um
lága vexti við lánardrottna sína . Ef lítið er um
lánsfé þá krefjast lánardrottnar hárra vaxta .
Takið eftir að hér að ofan er gert ráð fyrir
því að magn peninga sé fast þótt framboð á
lánsfé breytist . Framboð á lánsfé og vextir á
því stjórnast af því hversu margir eru viljugir
til að fresta eyðslu á peningum sínum og
lána þá þess í stað út, og vextirnir á því lánsfé
stjórnast af framboði lánsfjár og eftirspurn
eftir því . Vextir í slíku hagkerfi eru, ef svo má
segja, náttúrulegir – ákvarðaðir af óheftum
sam skiptum og viðskiptum allra einstaklinga
á tilteknum markaði, og breytast í takt við
breytingar á vilja einstaklinga til að eyða og
leggja þess í stað fyrir .
Takið einnig eftir því að hér skiptir ekki
máli hvað peningarnir heita (hvaltennur, gull
eða dúkatar) eða hver gefur þá út (hver banki
fyrir sig, ríkisvaldið eða hópur geimvera sem
býr á tunglinu) . Það eina sem skiptir máli
er að magn þeirra sé nokkurn veginn fast
eða hægbreytilegt þannig að markaðsaðilar
geti treyst því að fyrir ákveðna upphæð í dag
fengist álíka mikið af vörum og þjónustu á
morgun . Einnig er mikilvægt að gera sér grein
fyrir að af traust á tiltekinni tegund peninga
minnkar (t .d . vegna skyndilegrar breytingar í
peningamagni) þá hafi einstaklingar frelsi til að
draga úr viðskiptum með þá og leita að traustari
peningum sem halda enn betur verðgildi
Geir Ágústsson
Kreppa kapítalismans?