Þjóðmál - 01.12.2008, Síða 76

74 Þjóðmál VETUR 2008
tóku til við námið .22 Samtals voru því veturinn
1931–1932 að minnsta kosti níu Íslendingar
í þjálfunarbúðum í Moskvu, Jens Figved á
þriðja ári, Þóroddur Guðmundsson og Eyjólfur
Árnason á öðru ári og þau Dýrleif Árnadóttir,
Eggert Þorbjarnarson, Haraldur Bjarnason,
Hallgrímur Hallgrímsson, Helgi Guðlaugsson
og Gísli Indriðason öll á fyrsta ári .23
Kennslan í byltingarskólunum í Moskvu
var ókeypis . Nemendur fengu einnig húsnæði
í heimavist og fatnað og 100 rúblur á mánuði
til annarra nauðsynja . Þeir sóttu kennslustundir
í sögulegri efnishyggju, marx-lenínisma og
stalínisma, ræðumennsku og áróðurstækni, en
fengu einnig tilsögn í njósnum, vopnaburði,
neðanjarðarstarfi og skemmdarverkum .24 „Í dag
var fyrsta kennslustundin í Political Economy
(Félagi Mekany) . Einnig tími í meðhöndlun
vopna,“ skrifaði Lenínskólamaðurinn Andrés
Straum land í dagbók sína 11 . október 1930 .25
Í Norðurlandaskor Vesturskólans var kennt á
Norðurlandamálum, aðallega sænsku . Tveir
sænskumælandi Finnar voru Helga Guð-
laugssyni minnisstæðir . Allan Wallenius kenndi
sögu Ráðstjórnarríkjanna og Uuno Wistbacka
hagfræði . Báðir létust í vinnu búð um Stalíns,
Wallenius 1942, en Wistbacka 1939 .26 „Nokkr-
um okkar var kennt að fara með skammbyssu,“
22 Ólafur Grímur Björnsson: „Hallgrímur Hallgrímsson,“
Súlur (2006), bls . 149 . Ólafur Grímur hefur þar marg-
víslegan fróðleik eftir Helga Guðlaugssyni, sem hann talaði
oft við .
23 Jón Ólafsson: „Í læri hjá Komintern,“ Ný saga (1997),
bls . 4-15 .
24 „Í hvaða bekk var Þóroddur? Þeir fengu tilsögn í
götubardögum,“ Mbl. 15 . apríl 1948; „Kennslubók
í ofbeldi,“ Mbl. 15 . desember 1949, en þar sagði frá
kennslubók í hernaði eftir Tuure Lehén, sem notuð
hefði verið í Lenínskólanum, og var heimild blaðsins
Herbert Tingsten, ritstjóri Dagens Nyheter, sem hafði eitt
eintak bókarinnar í vörslu sinni; „Meðal annarra orða
. . . Kommúnistabókin: Mannúð er vítaverð,“ Mbl. 16 .
desember 1949 (frásögn af bók Lehéns) .
25 Þsk . Skjalasafn verkalýðshreyfingarinnar . Einkasafn
Andrésar Straumland . 01 1/3 . Dagbók 1930 .
26 Um örlög Walleniusar sjá Eila Lahti-Argutina: Olimme
joukko vieras vaan, Turku 2001, þar sem yfirlit er yfir Finna,
sem létust í hreinsunum Stalíns . Um örlög Wistbacka
sjá Joni Krekola: Stalinismin lyhyt kurssi, Helsinki 2006,
útdráttur á ensku í Communist History Network
Newsletter, No . 20 (haustið 2006) .
sagði Helgi síðar, „við Hallgrímur vorum tveir
saman að æfa það .“27 En Gísla Indriðasyni líkaði
námið í Moskvu illa . Hann þoldi lítt harðræðið .
Erfi tt var að útvega sér gott tóbak, og hvergi
mátti staupa sig . Gerðist Gísli einnig gagnrýn inn
á byltingarþjálfunina . Christian Hilt, deildar-
stjóri í Norðurlandadeild Vesturskólans, skrif aði
11 . maí 1932 um hann í skýrslu til miðstjórn-
ar íslenska kommúnistaflokksins: „Hann hefur
gerst sekur um svæsin tækifærissinnuð frávik,
heldur fast við hinar röngu skoðanir sínar,
tekur sérhverri gagnrýni persónulega og sem
ásökun um klíkuskap og kann ekki að iðka
sjálfsgagnrýni .“28 Íslensku námsmennirnir í
Moskvu héldu fund með Gísla til þess að ræða
villur hans . Þær voru aðallega fólgnar í því að
taka ekki þá stefnu Kominterns góða og gilda, að
samstarf við jafnaðarmenn væri ætíð rangt . Gísli
taldi slíkt samstarf „taktíska spurningu“ . Hann
fann líka að skýrslugjöf íslensku námsmann-
anna til Kominterns . Á fundinum var Gísli
neyddur til að gagnrýna sjálfan sig, en síðan var
deilt á hann fyrir sjálfsgagnrýnina . Fundurinn
leystist upp í harðar deilur milli Gísla og Jens .
„Einkennið á framkomu félaga Jonssonar er, að
hann viður kennir engin mistaka sinna,“ skrifaði
Jens síðar í skýrslu . „Nákvæmlega það sama býr
að baki fullyrðingum hans um, að Komintern
sendi vitlaus fyrirmæli til Íslands á grundvelli
rangra upplýsinga .“29
Þessi misserin urðu nokkrar breytingar á
skólahaldi . Menn úr Norðurlandaskor Vest-
urskólans voru fluttir í Lenínskólann, og var
skorin raunar lögð niður 1933 . Hallgrímur
Hallgrímsson færði sig yfir í Lenínskólann
27 Ólafur Grímur Björnsson: „Hallgrímur Hallgrímsson,“
Súlur (2006), 133 . bls . Sbr . einnig um kennarana í
Vesturskólanum Guðlaug Rúnar Guðmundsson: „Helgi
Guðlaugsson,“ Mbl. 1 . október 2000 (minningargrein) .
28 Jón Ólafsson: Kæru félagar, bls . 60; Arnór Hannibalsson:
Moskvulínan, bls . 123 . Komintern: 495 31 115 . Hér er
þýðing Arnórs notuð, en rangt virðist vera, að skýrslan sé
líklega um Jafet Ottósson . Ekki kemur fram hjá Arnóri,
hvaða ár skjalið var samið . Jón segir hins vegar ofarlega á bls .
60, að Gísli Indriðason hafi komið til Moskvu haustið 1931,
en neðar á sömu bls ., að Gísli „hefði átt að útskrifast eftir eins
árs kúrs sumarið 1931“ . Seinna ártalið hlýtur að vera villa .
29 Jón Ólafsson: Kæru félagar, bls . 64 . Komintern: 596 1
636, 58 .