Þjóðmál - 01.12.2008, Síða 78

76 Þjóðmál VETUR 2008
eft ir heimkomuna ýmsum störfum . Hann rak
á stríðsárunum fasteignasölu í Reykjavík ásamt
Áka Jakobssyni og var síðar umboðs maður á
Ísafirði . Gerðist hann áhugamaður um fiskirækt
og gaf 1960 út bækling um hana, Gullkista Ís-
lands sem gleymdist . Hann starfaði í Útvegsbank-
an um frá 1966, en lést 1977 .39 Dýrleif Árna-
dóttir sat í fyrstu stjórn Sósíalistafélags Reykja-
víkur, sem var stofnað í nóvemberbyrjun 1938,
og starfaði einnig ötullega í Kvenfélagi sósíalista
frá upphafi þess vorið 1939 .40 Hún starfaði
lengi á skrifstofu borgarfógeta í Reykjavík og
var alla ævi sannfærður kommúnisti eins og
seinni maður hennar, Ásgeir Pétursson, sem átti
aðild að dreifibréfsmálinu 1941 með fjórum
fyrrverandi skólabræðrum konu sinnar frá
Moskvu . Hún lést 1988 .41
Jón Ólafsson segir í Nýrri sögu: „Enginn
þeirra Íslendinga, sem luku einhverri hinni
al mennu námsbrauta Vesturskólans og Lenín -
skól a ns, urðu forystumenn í íslenskri vinstri-
hreyfi ngu, en flestir störfuðu ötullega fyrir
flokkinn til dauðadags .“ Þetta er ekki rétt eins
og sést af dæmi Þórodds Guðmundssonar .
Hann var lengi sjómaður, en síðan síldarsaltandi
og útgerðarmaður á Siglufirði og sat á þingi
fyrir Sósíalistaflokkinn í þrjú ár, 1942-1945,
í forföllum Þórðar Benediktssonar frá Vest-
manna eyjum . Þingmenn flokks hljóta að teljast
í forystusveit hans . Þóroddur var í stjórn Síldar-
verk smiðja ríkisins frá 1944 til æviloka . Þar á
hann eitt sinn á stjórnarfundi að hafa mælt
hin frægu orð, sem oft voru síðar eftir honum
höfð: „Hvað varðar mig um þjóðarhag?“42
Ein systra Þórodds, Helga, var eiginkona Áka
Jakobssonar, alþingismanns og ráðherra . Vorið
1948 vakti skólavist Þórodds í Moskvu deilur
opinberlega . Bjarni Benediktsson minnti á í
þingræðu, að Þóroddur hefði verið skólabróðir
Klements Gottwalds, sem þá var nýorðinn ein-
ræðisherra Tékkóslóvakíu . Brynjólfur Bjarna-
39 Adolf Björnsson: „Gísli Indriðason,“ Mbl. 21 . júní 1977 .
40 „Sósíalistafélag Reykjavíkur stofnað í gær,“ Þjv. 4 . nóv emb er
1938; „Kvenfélag sósíalista 20 ára,“ Þjv. 14 . apríl 1959 .
41 Sjá minningargreinar um Dýrleifu í Mbl. 20 . maí 1988
eftir „Bjarkarhlíðarsystur“, „Krakkana á hæðinni“ og Pétur
Pétursson og eftir Ármann Kristinsson í Þjv. s . d .
42 „Reykjavíkurbréf,“ Mbl. 19 . júní 1949 .
son brást ókvæða við á fundi sósíalista í Mjólk-
ur stöðinni skömmu síðar . En þá birti Morg-
unb laðið frásagnir sænskra nemenda í Vest-
ur skólanum af þeirri tilsögn, sem þeir hefðu
fengið í götubardögum, og spurði í hvaða bekk
Þóroddur hefði verið .43 Þóroddur lést 1970 .44
Annar fyrrverandi nemandi í byltingarbúðum
Kom interns, Steingrímur Aðalsteinsson, sem
síðar getur hér nánar, sat á þingi fyrir Sósíal-
istaflokkinn í ellefu ár, 1942–1953 . Hlýtur
hann einnig á þingmannsárum sínum að teljast
í forystusveit íslenskrar vinstrihreyfingar .
Hallgrímur Hallgrímsson átti einna sögu-
legastan feril námsmannanna í Moskvu . Eftir
að hann sneri heim haustið 1932, stundaði
hann um hríð verkamannavinnu í Reykjavík
og gegndi ýmsum trúnaðarstörfum fyrir
Samband ungra kommúnista . En í árslok
1937 hélt hann til Spánar til að taka þátt í
borgarastríðinu þar . Vorið 1938 birtust nokkrar
greinar eftir hann um stríðið í Þjóðviljanum .
Þar lýsti hann því, hvernig hann stjórnaði
ellefu manna herdeild . „Höfum að vopni
nýja sterka riffla, handsprengjur og eina nýja,
ágæta og létta vélbyssu, sem er okkar stolt og
eftirlætisgoð .“45 Morgunblaðið hneykslaðist
á hernaðarandanum, sem skini út úr orðum
Hallgríms . „Fyrir nokkru var þessi maður í
Rússlandi . Var hann þar í Rauða hernum eða
eins konar herskóla . Kostaði Moskvustjórnin
vist hans og kennslu þar .“ Blaðið bætti við:
„Kunnugir menn telja, að miðstjórnin í Moskvu
hafi valið þennan Hallgrím til þess að vera eins
konar yfir-„generál“, þegar Moskvubyltingin
á að hefjast hér á landi .“46 Einar Olgeirsson
svaraði í Þjóðviljanum daginn eftir . Kvað hann
kommúnista stolta af því að eiga í röðum sínum
mann eins og Hallgrím, sem hætti lífi sínu í
baráttu gegn fasismanum .47 Móðir Hallgríms,
43 „Eldhúsdagsræða Bjarna Benediktssonar,“ Mbl. 25 . mars
1948; „Í hvaða bekk var Þóroddur? Þeir fengu tilsögn í
götubardögum,“ Mbl. 15 . apríl 1948 .
44 Alþingismannatal, Reykjavík 1996, bls . 441-2 . Einnig
minningargreinar e . Einar Olgeirsson o . fl . í Þjv. 10 .
október 1970 .
45 „„Við munum berjast þar til yfir lýkur“,“ Þjv. 14 . júní
1938 .
46 „Æskan og kommúnisminn,“ Mbl. 21 . júní 1938 (leiðari) .
47 „Morgunblaðið, frelsi og friður,“ Þjv. 22 . júní 1938 (leiðari) .