Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2010, Blaðsíða 50

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 5. tbl. 86. árg. 201046
Í mörgum tilfellum má, með markvissum
hætti, fyrirbyggja eða takmarka bótaþörf
þeirra sem ella hefðu ekki getað tekið
fullan þátt í atvinnulífinu. Í stað þess
að sjúkdómurinn sjálfur sé ákvarðandi
um vinnugetu einstaklinga og framfærslu
(hið læknisfræðilega líkan) er nú í
vaxandi mæli talið að aðrir þættir hjá
einstaklingnum sjálfum, í umhverfinu, í
vinnunni, í heilbrigðiskerfinu, í þekkingu
stjórnenda, menningu og viðhorfum hafi
meiri áhrif (líf­sál­félagslegt líkan).
Í stað þess að horfa til þess sem einstakl­
ingurinn getur ekki er nú lögð áhersla á
það sem hann getur og starfsgeta hans
metin út frá því og þeirri vinnu sem hann
gæti unnið miðað við þá þekkingu og getu
sem hann býr yfir. Starfsmaður, sem þarf
að hætta að vinna við framleiðslu vegna
ofnæmisvaka í umhverfinu eða getur ekki
unnið á leikskóla vegna bakverkja, þarf
ekki endilega að vera óhæfur til allrar
vinnu. Hann getur einfaldlega ekki unnið
þessi tilteknu störf eða það þarf að breyta
einhverju í starfinu eða í vinnuumhverfinu
til að hann geti unnið áfram í starfinu.
Hann getur sem sagt haft fulla starfsgetu
ef miðað er við annað eða aðlagað starf.
Þessi afstaða gerir einstaklingi kleift að vera
áfram á vinnumarkaði í stað þess að vera
fjarverandi í langan tíma með öllum þeim
neikvæðu aukaverkunum sem því fylgja.
Hin hefðbundna aðferð í endurhæfingu
eftir langvinn veikindi eða slys hefur
verið að „laga“ starfsmanninn „einhvern
veginn“ svo að hann geti tekist á við gamla
starfið, nýtt starf eða bara við lífið sjálft.
Ef ekki tekst að „laga“ starfsmanninn og
koma honum til fullrar heilsu áður en rétti
til veikindalauna lýkur og tímabundinn
bótaréttur rennur út er hann gjarnan
metinn óvinnufær og fær á sig stimpilinn
að vera öryrki. Orðið endurspeglar
neikvætt og svartsýnt viðhorf til getu
einstaklingsins, samkvæmt orðanna
hljóðan þýðir það að hann geti í raun
aðeins haft örlítið fyrir stafni.
Þróun starfsendurhæfingar
Læknisfræðileg endurhæfing og starfs­
endurhæfing voru upphaflega eitt og
það sama. Í árdaga endurhæfingar á
Íslandi og í öðrum löndum miðaðist
endurhæfingin við að koma fólki aftur
til vinnu og við heilbrigðisstofnanir, þar
sem fram fór endurhæfing, voru stofnaðir
vinnustaðir þar sem fólk fékk þjálfun til
vinnu samfara læknisfræðilegri meðferð
og endurhæfingu. Vinnustöðum, sem
tengdust endurhæfingarstofnunum hér
á landi, var lokað einum af öðrum á
sjöunda og áttunda ártug síðustu aldar
uns nánast var búið að skera á tengsl
endurhæfingar og vinnu.
Á undanförnum árum hefur gagnrýni
á stofnanatengda starfsendurhæfingu
án tengingar við vinnumarkaðinn
vaxið og æ fleiri rannsóknir sýna að
því fyrr sem einstaklingurinn er tengdur
við vinnu og vinnustað því meiri líkur
eru á að hann snúi aftur til vinnu.
Stofnanaumgjörð eða hermiumhverfi í
starfsendurhæfingu hefur ekki til að bera
nauðsynlega raunveruleikatengingu. Mat
á starfshæfni, sem fer fram í þess háttar
umhverfi, eykur ekki mikið líkurnar á að
starfsmaðurinn komi aftur til vinnu (Gross
og Battié, 2005) og of mikil áhersla er
lögð á mat og ýmiss konar úrræði sem
eru hvorki nauðsynleg né viðeigandi fyrir
einstaklingana.
Starfsendurhæfing er ferli sem starfs­
mönnum með skerta starfsgetu vegna
veikinda eða slysa er boðið að taka þátt
í svo að þeir geti komið aftur í vinnu
eða verið áfram í vinnu. Vinnutengd
starfs endurhæfing fer að mestu fram á
vinnustaðnum. Hún felst í skipulagðri
endur komu til vinnu með þeim
einstaklings bundna stuðningi og aðlögun
sem einstaklingurinn þarf á að halda til
að yfir vinna hindranir gegn því að hann
komist aftur til starfa. Hún getur falist í
að starfsmaðurinn eigi kost á hlutastarfi,
breyttum vinnutíma, vinnuumhverfi
eða starfs skyldum í ákveðinn tíma auk
annarra úrræða sem sækja þarf út fyrir
vinnu staðinn. Slíkar aðgerðir auka líkur
starfs mannsins á að halda vinnu sinni og
launum þrátt fyrir langtímaveikindi eða
slys. Niðurstöður fjölda rannsókna hafa
sýnt bæði félagslegan og fjárhagslegan
ávinning slíkra aðgerða auk þess sem
vinnutengd starfsendurhæfing hefur bæði
jákvæð áhrif á starfsfólk og heilsu þess
og framleiðni og kostnað fyrirtækisins,
af því að slíkar aðgerðir stytta þann tíma
sem fólk er frá vinnu vegna veikinda eða
slysa.
Endurkoma til vinnu
Það er erfitt fyrir fólk að fara aftur í vinnu
eftir að hafa verið fjarri vinnumarkaði í
langan tíma. Fólk missir ekki eingöngu
vinnugetuna og hæfnina á tímum hraðra
breytinga heldur getur það tapað niður
hæfni í mannlegum samskiptum ef það
eingangrast heima vegna veikinda.
Reglulegt samband við vinnustaðinn á
veikindatímabilinu er því ein mikilvægasta
forvörnin gegn því að einstaklingurinn
hætti alfarið á vinnumarkaði vegna
veikinda eða slysa.