Þjóðmál - 01.09.2010, Qupperneq 91

Þjóðmál HAUST 2010 89
lengsta kaflann í bókinni . Stefán rökstyður
að sú leið sem Norðurlönd hafa farið við
uppbyggingu velferðarkerfis stuðli að betri
kjörum almennings heldur en sú skipan sem
tíðkast með enskumælandi þjóðum og hann
tengir það því að norrænu velferðarkerfin
eru meira í anda jafnaðarstefnu og þar
gegnir ríkið viðameira hlutverki . Ég sé enga
ástæðu til að vefengja að sá millivegur milli
markaðskerfis og ríkisforsjár sem einkennir
velferðarkerfi Norðurlanda hafi gefist vel .
En af þessu leiðir ekki að allt frelsi á markaði
spilli kjörum fólks eins og Kolbeinn virðist
álykta þar sem hann segir:
Af þessu ætti að vera ljóst að tengslin á milli
frjálsræðis markaða og lífsgæða almennings
eru skýr . Því meiri sem áherslan er á óhefta
markaði því minni eru lífsgæðin . (Bls . 259)
Það er eins og hvarfli ekki að Kolbeini að
Norð ur löndin hefðu komið enn betur út
úr samanburði við ríkjahóp þar sem frelsi
á markaði er að ráði minna heldur en hjá
þeim .
Annað dæmi um ansi glannalega
fullyrðingu er þar sem Kolbeinn heldur því
blákalt fram og án fyrirvara að nýfrjálshyggj-
an hafi skilað „okkur þeim efnahagsvanda
sem heimsbyggðin á nú við að stríða, þar
með talið íslenska bankahruninu“ (bls .
18) . Ætli hann haldi kannski að án ný-
frjálshyggju væru engar hagsveiflur, krepp ur
eða efnahagsleg vandræði?
Gagnrýni á hagfræðilega rörsýn
Aðrir höfundar en Kolbeinn eru mun gætn-
ari og greinar sumra þeirra eru raunar ágætis
lesning .
Grein Sveinbjarnar Þórðarsonar, sem er
2 . kafli bókarinnar, rekur sögu frjáls hyggju-
hugmynda til stjórn speki kenninga frá
17 . og 18 . öld . Hann bendir á að grund-
vallar hugmyndir frjáls hyggj unnar hafi „átt
stærri þátt í að móta vestræn samfélög en
nokkur önnur pólitísk hugmyndafræði“
(bls . 66) . Skilningur Sveinbjörns á hug-
takinu nýfrjálshyggja virðist á þá leið að
hún feli í sér fremur einstrengingslega
og öfgafulla trú á að fundinn sé réttur
vísindalegur (hagfræðilegur) skilningur á
öllu mannlífinu . Hann segir:
Einfaldað líkan hagfræðinnar, sem gerir ráð
fyrir fullkominni eða næstum fullkominni
skynsemi, hefur færst frá kirfilega takmarkaðri
nálgun á mannlega hegðun undir afmörkuðum
kringumstæðum yfir í allsherjarkenningu um
mannlegt eðli . Það er hér sem nýfrjálshyggjan
verður að vísindatrú, gagntekin bjartsýni upp-
lýs ingarinnar, og virðir að vettugi gætni og efa-
semdir hefðbundinnar íhaldsstefnu . (Bls . 64)
Skot Sveinbjarnar á gleiðgosalega markaðs-
hyggjumenn minna á málflutning Sam
Tanenhaus í bókinni The Death of Con­
servatism (New York: Random House,
2009) sem ég fjallaði um í Þjóðmálum
á síðasta ári (4 . hefti, 5 . árg . bls . 19–21) .
Sveinbjörn segir meðal annars að það séu
ekki lengur vinstrimenn sem keppast við
að endurhanna samfélagið frá grunni í ljósi
allsherjarkenninga .
Í mörgum Evrópuríkjum eru það þvert á
móti vinstriflokkarnir sem eru orðnir að eins
konar íhaldsflokkum; þeir berjast fyrir því
að verja samkomulag eftirstríðsáranna, vel-
ferðarríkið, vinnulöggjöf og ríkisafskipti af
mark aðnum, gegn róttækri einkavæðingar-
og markaðsstefnu hægriflokkanna . (Bls . 66)
Í þessu hygg ég sé sannleikskorn fólgið
þótt mér sýnist Sveinbjörn einfalda málið
nokkuð . Undanfarna áratugi hafa gætni,
íhaldssemi og vitneskja um mannleg
takmörk, sem lærist fremur af reynslu en af
fræðiritum, togast á við óþolinmæði þeirra
sem heimta róttækar breytingar innan mið-
og hægriflokka eins og í flokkum sem teljast
til vinstri .