Þjóðmál - 01.12.2013, Síða 39

38 Þjóðmál VETUR 2013
því að næsta kynslóð vinnandi fólks verði
vel upp alin . En þessi gæði falla því síður í
skaut ef menntun fer að snúast um það eitt
að búa fólk undir störf dagsins í dag .
Ofuráhersla á menntun til vinnu er ekki
óheppileg vegna þess eins að hún einblíni á
eina hlið mannlífsins sem er efnahagslífið .
Hún er líka óheppileg fyrir þessa einu hlið,
því oftast er hún í reynd áhersla á þarfir
atvinnulífs eins og það er nú fremur en
hæfni til að mæta þörfum í framtíð sem við
vitum enn ekki hvernig verður .
Atvinnurekendur nítjándu aldar vildu
sjálfsagt flestir að piltar lærðu að heyja og
róa til fiskjar á opnum bátum og stúlkur
kynnu að breyta ull í fat og mjólk í mat .
Þetta var vissulega þarft og nauðsynlegt .
En atvinnuhættir tuttugustu aldar spruttu
ekki af þessari menntun heldur miklu
fremur af því bókviti sem sagt var að yrði
aldrei í askana látið . Framfarir síðustu
aldar voru ekki síst afsprengi frjálsra
lista: Vísindalegrar hugsunar, orðfimi,
rökvísi, tungumálakunnáttu, skilnings á
náttúrunni, kunnáttu í stærðfræði og fleiri
greinum . Þörfin fyrir menntun af þessu tagi
hefur ekki minnkað . Hún er enn driffjöður
framfara, ekki síst í atvinnulífi .
Við þetta er því að bæta að mjög margt
sem fólk þarf að kunna í vinnu er miklu
betra að læra á vinnustöðum en í skólum .
Skólar eru sjaldan heppilegir staðir til að
læra verklag sem var ekki til fyrir tíu árum
og verður úrelt eftir önnur tíu . Þeir tilheyra
ekki heimi hraðans .
Til að átta okkur á hvernig skólar geta best
gagnast samfélaginu er ef til vill heppilegt
að spyrja fyrst hvað skólar geri vel . Hvað er
betra að læra í skóla en annars staðar? Af
hverju læra menn til dæmis ekki að sitja
reiðhjól og nota þvottavél í skóla en ensku
og stærðfræði heima hjá sér? Hér læt ég
duga að tæpa á svari sem ég veit þó að þyrfti
að skýra í lengra máli . Skólar henta einkum
til að nema það sem er seinlegt að læra . Það
er engin fljótleg leið til að verða læs á flókin
fræði, stærðfræði og tungumál, tileinka sér
vísindalega hugsun, hagleik, smekkvísi og
djúpan skilning á náttúrunni, samfélaginu
og sögunni . Hins vegar er hægt að læra á
reiðhjól eða þvottavél á innan við einni
viku . Skóli er griðastaður þess seinlega og
það er kannski hvergi meiri þörf fyrir slíkan
griðastað en einmitt í heimi hraðans sem
hefur að miklu leyti lagt nútímann undir
sig . Þótt við gleðjumst yfir framförum og
nýjungum í hagkerfinu og öllum þeim
fagnandi hraða sem þar fyllir stræti og torg,
þurfum við næði og skjól fyrir sviptingum
tímans til þess að menntast svo að gagni
komi í síbreytilegum heimi . Það gildir því
kannski fremur í menntamálum en flestu
öðru að hætt er rasanda ráði .
Mannkostir og menningararfur
Ég hef nú skýrt hvers vegna sú skrípa-mynd af menntastefnu sem ég dró upp
sem þrenn hálfsannindi er varhugaverð . En
hvernig er skynsamleg menntastefna? Hvað
á að koma í staðinn fyrir skrípamyndina?
Úr menntahefð Vesturlanda má, held ég,
lesa tvenns konar hugmyndir um menntun
T il að átta okkur á hvernig skólar geta best gagnast
samfélaginu er ef til vill heppilegt
að spyrja fyrst hvað skólar geri vel .
Hvað er betra að læra í skóla en
annars staðar? Af hverju læra menn
til dæmis ekki að sitja reiðhjól og
nota þvottavél í skóla en ensku og
stærðfræði heima hjá sér?