Tímarit Máls og menningar - 05.06.2001, Blaðsíða 29

Þóra Ellen: Ég er mjög sammála þessu, það er
afskaplega mikilvægt að fólk geri sér grein fyrir því
hver óvissan er og hver áhættan er þegar um er að
ræða svo stórar framkvæmdar – þetta vill hvort
tveggja oft gleymast. Þess í stað fara menn að ræða
um einhverjar óskilgreindar „mótvægisaðgerðir“
gegn tilteknum umhverfisskaða sem síðan kunna
að reynast gjörsamlega óraunhæfar þegar hinn
raunverulegi skaði kemur í ljós.
grunn að því að landið varð að eyðimörk – það
er engum ofsögum sagt því 80% af þeirri
gróðurmold sem hér var við upphaf landnáms
er nú fokin á brott. Afkomendur fyrstu kyn-
slóða höfðu lítið frumkvæði til þess að gera
nokkurn skapaðan hlut annan en að segja hver
öðrum sögur. Það er fyrst um aldamótin
þarsíðustu að Íslendingar kynnast hjólinu og
annarri tækni. Eftir því sem líður á tuttugustu
öldina verða menn sífellt stórvirkari í nýtingu
hafsins, því landið gat lítið gefið. Smám saman
kaupa þeir stærri og öflugri tól og tæki og auka
sókn í hafið þar til þangað varð ekki meira sótt.
Í stað þess að efla menntun með þjóðinni og
fá hana til að nýta það hugvit sem kann að búa
með henni er ráðist á næsta hráefni, orkulindir
landsins og orkan seld í heildsölu til erlendrar
stóriðju. Hér erum við nú og bindum allar vonir
um bættan hag og aukinn kaupmátt við sölu á
orku frá sífellt stærri virkjunum til sífellt meiri
stóriðju. Við sitjum uppi með stjórnmálastefnu
sem ber vott um landlægt dáðleysi. Það er
enginn kraftur í þessari þjóð, engin framsýni.
Menn kjósa sífellt að fara auðveldustu leiðina.
það að svipta jarðveginum af landinu, ryksuga
fisk upp úr sjónum eða virkja fallvötnin – þetta
eru auðveldu leiðirnar, þær reyna ekkert á
neinn. Við reynum aldrei að virkja sjálfan
mannshugann til þess að gera eitthvað nýtt.
Pétur: Guðmundur fór nú talsvert hratt yfir
sögu (almennur hlátur) – ef við förum aftur í
landnámið þá segir t.d. í Grettissögu: „Kröpp
eru kaup ef hrepp ek Kaldbak en læt akra“ –
þar er Önundur tréfótur greinilega að fara frá
einhverju betra til annars verra. En hér hafa
vissulega verið landgæði, þetta ósnerta,
frjósama land sem hér var við landnámið hefur
boðið upp á töluvert betri beitarhaga og meira
undirlendi en til staðar var í hinum þröngu,
norsku fjörðum – hér hefur verið búsæld og
því hagsbót að flytjast til Íslands á þessum
tíma. Síðan fer æði margt úrskeiðis og sú
mynd sem t.d. Oddur Einarsson biskup dregur
upp í Íslandslýsingu sinni um 1590, er af
ákaflega gömlu og úr sér gengnu landi. Hún
slær mann þessi sýn – okkur er svo tamt að
líta á Ísland sem ungt og dýnamískt, en fyrir
honum er það úr sér gengið og gamalt. Þær
Íslandslýsingar sem fylgja í kjölfarið eru mjög
of hið sama far. Þess vegna er athyglisvert að
á 18. öld skrifar sá maður sem hafði mesta og
besta þekkingu á Íslandi á þeim tíma, Eggert
Ólafsson, rómaða lýsingu eftir að hafa ferðast
um allt land með Bjarna Pálssyni. Djúp og
staðgóð þekking hans á landinu virðist ekki
koma í veg fyrir fljúgandi bjartsýni á möguleika
til að lifa hér fögru og innihaldsríku mannlífi.
Hann er bjartsýnasti Íslendingur aldarinnar. Og
hér erum við ekki að tala um einhvern sveimhuga
eða draumóramann heldur náttúrufræðing og skáld,
með djúptæka þekkingu á landinu og möguleikum
þess.
Guðmundur: Ég veit ekki hversu djúptæka
þekkingu Eggert hafði á landinu eða möguleikum
þess, hann hefur auðvitað ekki haft aðgang að þeirri
þekkingu sem við höfum í dag og því varla gert sér
grein fyrir því hvað
landbúnaðurinn hafði í
raun skaðað landið frá
upphafi. Menn fæðast
inn í eitthvert ástand
og þess vegna er ekki
gefið að þeir sjái hver
þróunin hefur verið yfir
lengri tíma áður en
þeir koma að þessu
ástandi sem þeir sjálfir
þekkja. það er ekki fyrr
en um miðja síðustu
öld að við raunveru-
lega skynjum og vitum
hvað hefur gerst með
gróðurfar landsins. Þú
vitnar í Eggert Ólafs-
son, ég nefni Einar
Benediktsson sem
annað dæmi: einn af
þessum mönnum sem
sjá allt í logagylltum
hillingum og eru
bjartsýnir en þessi
bjartsýni þeirra er ekki endilega tengd neinu
raunsæi.
Þóra Ellen: Hraði breytinganna skiptir einmitt mjög
miklu máli – nátturuverndarhreyfingin á upptök sín í
Bandaríkjunum og þó að það séu eflaust margar
ástæður fyrir því að sú vakning sprettur upp þar, þá
er ein helst ástæðan líklega sú að þar gerast
breytingarnar svo hratt að þær verða sýnilegar á
einni kynslóð. Fólk kemur að tiltölulega ónumdu
landi og áhrif búsetunnar koma fjótlega í ljós,
breytingarnar gerast á nokkrum áratugum. Í Evrópu
er þetta að gerast á þúsund ára tímabili og
fólk verður því ekki meðvitað um breytingarnar á
sama hátt.
Guðmundur: Já, þetta er mjög mikilvægt atriði og
eins hversu erfitt er að gera sér grein fyrir þeim
áhrifum sem tiltekin framkvæmd kann að valda, svo
sem vegna þeirra áforma sem uppi eru varðandi
Kárahnúkavirkjun. Þrátt fyrir umhverfismat og þess
háttar, þá held ég að það sé mjög erfitt að ná öllum
þeim þráðum saman sem þarf til að segja fyrir um
afleiðingarnar af virkjuninni eða öðrum ámóta
framkvæmdum.
Guðmundur E. Sigvaldason, jarðfræðingur
tmm júní 22x27 Ó 5.6.2001 19:57 Page 29