Tímarit Máls og menningar - 05.06.2001, Blaðsíða 30

Þorvarður: Ef við víkjum aftur að náttúrusýn
Íslendinga og hvort eða hvernig hún hefur verið að
breytast upp á síðkastið, þá er mér minnisstætt að
um það leyti sem síðasta Heklugos byrjaði þá var í
útvarpinu viðtal við nokkra sjónarvotta sem höfðu
verið í námunda við fjallið þegar gosið hófst. Frétta-
maðurinn náði m.a. tali af fólki uppi á hálendinu sem
var með GSM-síma og spurði það hvað það hefði
séð og hvernig upplifun þetta væri. Ég man
sérstaklega eftir ungri stúlku sem sagði að þetta
væri „alveg yndislegt eldgos“. Hvað var að gerast
þarna – hvað er orðið af þessari grimmu náttúru
sem lengst af lék okkur Íslendinga svo grátt?
Guðmundur: Náttúran er bæði grimm og væn,
gætum við sagt. Og mönnum verður á – ég minnist
þess að í Heklugosinu árið 1970 vorum við Sigurður
Þórarinsson að þvælast þarna um, þá kom einhver
fréttamaður og spurði Sigurð hvernig honum litist á
þetta gos. Sigurðar svaraði að þetta væri „fallegt og
mikið gos“. Hann fékk í kjölfarið sjálfan forsætis-
ráðherrann, Bjarna Benediktsson, yfir sig, auk
leiðara í Morgunblaðinu og hvaðeina, þar sem hann
var skammaður fyrir að fara svo fögrum orðum um
þennan voðalega atburð. En þótt eldgos séu
vissulega mikið sjónarspil, þá hafa þau leikið okkur
grátt og munu gera það áfram, lengi.
Þorvarður: Ég hef aðeins verið að velta því fyrir
mér hvort viss „skortur“ á alvarlegum náttúru-
hamförum á allra síðustu árum eigi e.t.v. einhvern
þátt í því að Íslendingur virðast orðnir heldur grænni
í hugsun. En ef svo er, gæti þetta þá ekki allt breyst,
t.d. ef miklir mannskaðar eða aðrar hörmungar yrðu
í tengslum við Kötlugos? Hvað segið þið – haldið þið
að það skipti einhverju máli hvort náttúran sýnir
okkur vænu hliðina eða þá grimmu?
Pétur: Byggjum við í dag það mikið á graspeningi að
eldgos geti velgt okkur undir uggum á svipaðan hátt
og áður gerðist þegar aska lagðist yfir sveitir o.s.frv.
– myndi það hafa svo veruleg áhrif á okkar
lífsskilyrði?
Guðmundur: Nei, jafnvel þótt það kæmu Skaftár-
eldar eða Móðuharðindi, þá hefði slíkt áhrif á
aðstæður til búskapar í kannski 2-3 ár en ég hef ekki
trú á því að það skipti neinum sköpum. það gætu þó
auðvitað komið einhverjir atburðir sem væru enn
áhrifaríkari en jafnvel Skaftáreldar.
Pétur: Það hafa samt komið hér slæm ár, t.d. kalárin
á sjöunda áratugnum, sem hefðu haft mjög
alvarlegar afleiðingar 100 árum fyrr en snerta okkur
hinsvegar ákaflega lítið, með þeim möguleikum
sem nútíminn hefur fært okkur.
Þorvarður: Í framhaldi af þessu – ef við erum
kannski núna að komast á það stig að náttúran,
jafnvel í sinni grimmustu mynd, getur tiltölulega lítið
skaðað okkur, þá vaknar spurningin hvort við getum
ekki farið að hætta þessari baráttu við náttúruna –
sem alltaf er talin svo „óblíð“ – og farið að sættast
við hana?
Guðmundur: Hluti af þeirri sátt hlýtur að vera að
það myndist einhver gagnkvæmur skilningur milli
náttúru og manns, að maðurinn geri sér grein fyrir
því að hann er hluti af náttúrunni og verður að sætta
sig við hana, vera viðbúinn því að takast á við þá
erfiðleika sem frá henni stafa. En eins og er, þá tel
ég að stór hluti þjóðarinnar geri sér hreinlega ekki
grein fyrir því að náttúran er til sem slík. Menn verða
kannski varir við það að veðrið breytist – stundum
rignir eða snjóar eða blæs – en menn eru svo óhultir
innan fjögurra veggja hlýrra húsa að það verður
þeim lítið vandamál.
Halldór: Ég er ekki viss um að við getum hætt að
hafa áhyggjur af katastrófum þótt tæknistigið sé
orðið þetta hátt – það geta komið hafísár og hindrað
fiskveiðar, það gæti orðið umhverfisslys í sjónum
þannig að fiskurinn yrði óveiðanlegur í tugi ára, það
gætu komið svo öflugir jarðskjálftar að allar þessar
virkjanir myndu hrynja eins og spilaborgir. Við
höfum enga tryggingu fyrir því að svona lagað geti
ekki gerst. Fólk lifir kannski í einhverjum hjúpi en
það er mikilvægt að rækta einhvers konar
samtal við náttúruna, að viðhalda þessum
sáttmála manns og náttúru sem hefur alltaf
verið til staðar.
Þóra Ellen: Ef svo færi að loftslagsbreytingar
hefðu áhrif á Golfstrauminn værum við í alveg
hræðilega vondum málum. Mér dettur líka í
hug að slys – t.d. kjarnorkuslys – úti á
Atlantshafi sem hefði áhrif á fiskimiðin okkar
myndi um leið eyðileggja þessa hreinu ímynd
af landinu og afurðum þess sem við gerum
svo mikið út á. Ef maður horfir til framtíðar og
hvernig viðhorfin geti átt eftir að breytast,
þá finnst mér það blasa við að ferðaþjónusta
muni stóraukast á Íslandi á næstu árum.
Þar sem hagsmunir ferðaþjónustuaðila fara
að mörgu leyti saman við hagsmuni þeirra
sem vilja halda landinu í því sem næst
upprunalegu ástandi, þá tel ég að fyrr eða síðar
hljóti að verða mikill vendipunktur í
náttúruverndarumræðunni, því þarna eru allt í
einu komnir mjög sterkir efnahagslegir
hagsmunir inn í myndina.
Pétur: Varðandi ferðaþjónustuna, þá held ég
að okkur hætti samt til að leika tveimur
skjöldum – vilja bæði éta kökuna og eiga hana
– við setjum t.d. niður kísilgúrverksmiðju við
Mývatn og tölum í alvöru um að virkja Detti-
foss en setja á hann krana sem hægt yrði að
skrúfa fyrir og frá fyrir túrista. Menn virðast
ekki átta sig á því að á meginlandi Evrópu býr
fólk við allt aðrar aðstæður en hér – í heilli
höfuðborg er kannski ekki að finna einn
náttúrulegan steinn. það er ekki góðviðri eða
einhver lúxus sem fólk er að sækja hingað
heldur „villta náttúru“ – jafnvel rok og
rigningu, einhvers konar ástand þar sem því
finnst það vera í snertingu við lifandi öfl.
Þannig held ég að Ísland horfi við hinni gömlu
Evrópu.
tmm júní 22x27 Ó 5.6.2001 19:57 Page 30