Tímarit Máls og menningar - 05.06.2001, Blaðsíða 47

varð vart þegar umræðan hófst um Fljótsdals-
virkjun, en Guðmundur Páll var einmitt einn
forvígismanna gagnrýni á framkvæmdirnar.
Aðrir viðburðir voru vikulegur ljóðalestur fyrir
framan Alþingishúsið, hungurverkfall og ákall
skálds til norska konungsins. Svipuð athöfn
fór fram á undan Eyjabakkagjörningnum: Nöfn
allra þeirra kennileita sem yrðu stíflunni að
bráð voru höggvin í steina. Hverjum við-
staddra var síðan falin ábyrgð á einum steini
og þar með því kennileiti sem letrað var á
hann. Páll Steingrímsson kvikmynda-
gerðarmaður tók áhrifamiklar myndir af
landslagi og fljúgandi gæsum, og notaði
fagurfræði skynjunar til að hafa áhrif á
sjónvarpsáhorfendur. Hann framleiddi síðan
myndband og gaf hverjum alþingismanni eitt
eintak.
Eyjabakkagjörningur var í sjö þáttum:
Birting: Eftir upphafsákall gengum við í átt að
68 steinum sem lagðir höfðu verið í átta raðir
á jörðina .
Hringur: Við mynduðum hring um steinana.
Átta einstaklingar stigu fram, hver á fætur
öðrum, og lyftu steinunum gætilega, héldu
þeim uppi stundarkorn, sneru þeim við og
lögðu aftur á jörðina. Þegar öllum steinunum
hafði verið snúið sáu áhorfendur að á hvern
þeirra var letrað eitt orð úr íslenska
þjóðsöngnum.
Yfirlýsing: Kona ein kallaði hárri raustu: „Með
gjörningi þessum helgum við þetta land
hugsjón verndunar.“
Burður: Við tókumst í hendur og mynduðum
stóran hring í kringum steinana. Rúrí, sem
stjórnaði athöfninni, gaf fyrsta manni
bendingu um að ganga fram og lyfta fyrsta
steininum. Þá hóf hann þriggja kílómetra
göngu yfir gróðurlendið við Eyjabakka, þar
sem stíflan er fyrirhuguð, og fylgdi stikum
sem vísuðu veginn að Jökulsá. Eitt og eitt, eða
í pörum, tókum við upp byrðar okkar og
slógumst í hóp göngumanna. Hver stika bar númer
og orð sem samsvaraði einum steinanna.
Fjöður: Fjöður af heiðargæs hafði verið bundin við
hverja stiku. Við lögðum steininn okkar hjá stikunni
sem bar sama orð og hann, og tókum fjöðrina með
okkur í staðinn. Eftir að við höfðum safnast saman á
árbakkanum sungum við þjóðsönginn sem við
höfðum ritað á landið sem átti að hverfa undir vatn.
Foss: Síðan áðum við og fengum okkur kaffi og
meðlæti, lékum ferðamenn um stund og tókum
ljósmyndir og dáðumst að fegurð fossanna.
Kyrrð: Að lokum mynduðum við aftur stóran hring,
héldumst í hendur og upplifðum í hljóði friðsæld og
kraft staðarins. Við bárum þessa kyrrð með okkur á
leið til baka, eftirvænting morgunsins hafði breyst í
hljóða fullnægju.
Í ljóði sínu fléttar Matthías Jochumsson saman
tilvísanir í náttúru, þjóð og almáttugan Guð. Í þjóð-
söngnum er sett fram hugsýn um samruna við Guð
í dauða. Hann sýnir náttúruna og mennska tilveru
sem hverfula, dapra og skamma í samanburði við
staðfasta eilífð Guðs/Náttúrunnar. Andri Snær
Magnason, einn af skipuleggjendunum, sagði eftir á
að gjörningurinn minnti fólk á fegurð og kraft orða
þjóðsöngsins sem það hefði áður tekið sem
sjálfsögðum. Hann sagði einnig að hver og einn
þátttakandi væri ánægður með orðið sem hann
hefði verið ábyrgur fyrir, meira að segja sá sem
hefði borið orðið „og“. Mér var mikill heiður að bera
orðið „tilbiður“.
Efnin sem notuð voru í gjörningnum - steinn,
fjöður og tré - minna á frumefnin og drógu því upp
mynd af náttúrunni sem andstæðu iðnvæðingar-
innar. Menningarviðburður hafði skreytt yfirborð
þeirra en ekki gert þau ónáttúruleg. Þau voru
menning og náttúra samofin og þegar við bárum
þau runnu þau saman við líkama okkar. Því þyngri
sem steinninn var og gönguleiðin lengri, því
meðvitaðri urðum við um samband líkamans við
náttúruna vegna þess að vöðvarnir stífnuðu eða við
blotnuðum í fæturna. Þegar við lögðum frá okkur
steinana og tókum upp fjaðrirnar upplifðum við
andstæður þyngdar og léttleika og bættum þar með
við upplifunina: Með líkamanum tengdum við
saman jörð og himin og tengdumst þannig
andanum. Hvort það var andi hins kristna Guðs eða
andar Ása eða landvætta, sál þjóðarinnar eða hin
hreina nálægð við náttúruna varð hver og einn að
ákveða fyrir sig. Þessi margræða tákngerving
magnaði gjörninginn þar sem hvert og eitt okkar gat
tengt sig við landið og þjóðina á fjölbreyttan hátt.
Menning og náttúra í einu
Nútíminn hefur aðgreint menningu og náttúru í bága
við hina raunverulegu samþættingu þeirra.
Manneskjur eru menning og náttúra í einu. Við erum
hugsandi verur sem lifum í heimi tákna en um leið
líkamar sem lútum líffræðilegum lögmálum.
Náttúran er handan okkar og okkur svo miklu fremri
en við sköpum náttúruna líka með menningar-
bundinni hegðun sem aðgreinir svæði þekkingar og
reynslu. Náttúran framleiðir menningu sem
framleiðir náttúru og svo framvegis: Þetta er frum-
þverstæða mannlegrar tilveru. Við getum ekki skilið
náttúruna nema með því að nota tungumálið eða
orðræðu. Innan þjóðríkisins (sem er ráðandi skipulag
samtímans) er náttúran skilgreind út frá
hugmyndum um fullvalda landsvæði, eignarréttindi
og náttúruauðlindir. Hún er líka skilgreind á
„Nútíminn hefur aðgreint
menningu og náttúru
í bága við hina raunverulegu
einingu þeirra.“
Anne Brydon: Náttúrusýn Íslendinga - með augum gestsins bls. 47
tmm júní 22x27 Ó 5.6.2001 19:59 Page 47