Tímarit Máls og menningar - 05.06.2001, Blaðsíða 31

Þóra Ellen: Þetta kemur líka fram í mjög stórri
könnun meðal ferðamanna, bæði íslenskra og
erlendra, sem gerð var á fjórum stöðum á há-
lendinu síðastliðið sumar. Niðurstöðurnar eru
afdráttarlausar – fólk kemur til Íslands og fer
upp á hálendið í þeim tilgangi að skoða það
sem þetta fólk telur vera ósnortna náttúru.
Komast burt úr manngerðu, þröngu, hávaða-
sömu umhverfi til að sækja sér frið og ró.
Þetta fólk vill ekki mannvirki – ekki virkjanir,
ekki uppistöðulón og ekki rafmagnslínur. Samt
er alltaf verið að halda því fram að ferðamenn
muni fara upp að Kárahnjúkum til að
skoða virkjunina, sigla á lóninu eða
veiða í því, þó að allar rannsóknir sýni
hið gagnstæða.
Halldór: Talandi um tvískinnung – það
að vilja bæði éta kökuna og eiga – þá
verður mér hugsað til þess að fyrir
fáeinum vikum kom tillaga frá Lands-
virkjun um að Kárahnjúkavirkjun og
þjóðgarður við norðanverðan Vatna-
jökul geti átt vel saman. Þetta er
ótrúleg vitleysa sem einungis er gerð
til þess að blekkja almenning. Sú krafa
er löngu orðin tímabær að allt mið-
hálendi Íslands verði gert að einum
þjóðgarði og að ekki verði virkjað innan
þess svæðis. En þegar við tölum um
ferðamennskuna þá verðum við að fara
varlega í þær sakir – þótt við næðum að
vernda allt miðhálendi Íslands er ekki þar með
sagt að hægt yrði að hleypa ótakmörkuðum
fjölda ferðamanna þangað inn. Náttúran er svo
viðkvæm, hún þolir illa margmenni. Ferða-
mannafjöldinn er þegar orðinn býsna mikill um
hásumarið. Tökum Öskju sem dæmi, maður
þarf helst að koma þangað um miðja nótt til
að finna fyrir einsemdinni sem þar er hægt að
upplifa og er alveg einstök. Á daginn er þarna
stöðugur fólksstraumur, þetta er að verða eins
og við Gullfoss.
Þorvarður: Finnst ykkur líklegt að við fáum
milljón ferðamenn hingað til lands á ári eftir
fáein ár – hvernig líst ykkur á það?
Þóra Ellen: Ég er ekki endilega svo svartsýn á
þetta ef við höfum í huga að í þessa stóru
þjóðgarða í Bandaríkjunum – hvern þeirra um
sig – koma fimm milljónir manna á ári. Þess
vegna held ég að það hljóti að vera hægt að
komast býsna langt með góðri skipulagningu.
Ég geri mér þó enga grein fyrir því hvað
milljón ferðamenn á ári myndi þýða – það fer
allt eftir því hvernig þeir ferðast, hvert þeir
fara, á hvaða tímum árs og svo framvegis. Ég
held að flestir séu sammála um það að miðhá-
lendi Íslands sé einstakt – það er nánast einstakt hvað varðar fjölbreytni í landslagi og áreiðanlega einstakt
varðandi fjölbreytni í jarðfræðimyndunum og líka einstakt, a.m.k. í Evrópu, að því leytinu til að það virðist
vera ósnortið þótt það sé það auðvitað ekki að öllu leyti vegna gróðureyðingar. En mér finnst óraunhæft að
ætla sér að halda í miðhálendið í nokkurn veginn því formi sem það er án þess að nýta það að einhverju
marki og ég held að sú nýting sem best færi saman við markmið verndarinnar sé nýting vegna
ferðaþjónustu. Ég held einnig að kröfur þessa markaðar verði þær að nýtingu landsins í þágu ferðaþjónustu
verði stýrt þannig að hún valdi sem minnstum spjöllum.
Þorvarður: Nú er kominn tími til að venda kvæðinu í kross og huga að vísindum og listum sem slíkum,
t.a.m. hvað er líkt og ólíkt með þeim að ykkar mati. Fyrir nokkrum árum kom hingað kanadískur listamaður,
Juan Geuer að nafni, sem hafði í mörg ár reynt að samþætta listir og vísindi – eitt af hans frægustu verkum
gætum við t.d. kallað „jarðskjálftamæli fyrir mannlega samvirkni“. Í einni sýningarskrá sinni lýsir Geuer
helstu ástæðum þess að hann fór að sækja á þessi mið, svo og þeirri misjöfnu reynslu og þeim ólíku
viðbrögðum sem þessi listræna nálgun á vísindin hefur fært honum um ævina. Í stuttu máli, þá telur hann
að bæði vísindi og listir hafi einangrað sig um of, bæði frá umheiminum og ekki síður hvort frá öðru.
Jafnframt gefur hann vísindamönnunum sem hann hefur unnið með heldur lága einkunn – telur skorta alla
undrun og „fantasíu“ í þau verk sem þeir tóku sér fyrir hendur og að þeir hafi verið bundnir á klafa
þröngsýnnar rökhyggju. Og nú spyr ég: Er þessi mynd eitthvað lík þeirri sem þið listamennirnir hér gerið
ykkur um vísindin og þá jafnframt, hvernig lítið þið vísindamennirnir á listir og listiðkendur? Eru þetta tvö
gjörólík fyrirbæri, jafnvel ósættanlegar andstæður, eða er eitthvað líkt í fari þeirra sem e.t.v. gæfi ástæðu til
að huga að meiri samþættingu en raunin hefur orðið? Eru einhverjar vísbendingar um að slíkt sé e.t.v. að
gerast í samtímanum? Pétur, hvað kom til að þú fórst að sökkva þér niður í jarðfræði, líffræði, eðlisfræði,
stjörnufræði og hvaðeina þegar þú varst að skrifa þína síðustu bók?
Pétur: Það helgaðist nú fyrst og fremst af efninu, þ.e. einhvers konar tilraun til að draga upp myndina af
heiminum. Þegar ég var í skóla minnir mig að þetta hafi verið afgreitt mál og ekki áhugavert sem slíkt en
síðan hefur þessi umræða um heimsmyndina tekið allt aðra stefnu. Heimsmyndin er í svo gerjandi mótun
nú um stundir að allir sem eru að fást við listir hljóti að verða varir við það. Heimsmyndin er á dagskrá hjá
almenningi, í blöðum, tímaritum og öllu þessu efni sem umleikur okkur. Vísindi, fræði og listir vefast saman,
bls. 31Þorvarður Árnason: Hringborðsumræður um náttúru, vísindi og listir
Halldór Ásgeirsson, myndlistarmaður
tmm júní 22x27 Ó 5.6.2001 19:57 Page 31