Tímarit Máls og menningar - 05.06.2001, Blaðsíða 61

verða sögurnar flóknari. Í stað hraðrar
atburðarásar koma lýsingar og í öllum
bókunum eru sagðar sögur í sögunni. Í
sumum eru þær ríkur þáttur í verkinu og eru
fyrst í stað skemmtisögur til að hægja á
frásögn (t.d. sögur dýralæknisins í Perlu-
ræningjunum) en í síðari bókunum ekki síður
dæmisögur um hlutskipti dýra í samfélaginu
(t.d. harmsaga kanaríhænunnar Pipinellu í
Fuglaóperunni og sögur músanna í
Dýragarðinum sem eru rúmur þriðjungur
þeirrar bókar). Eftir því sem á líður flokkinn
fækkar atburðum en áherslan vex á hið
almenna, hvernig farið er með dýr í ensku
samfélagi.
Dagfinni fylgja hin hagsýna en geðstirða
Dugga önd, hinn skjótráði Snati hundur og
hinn hégómlegi, huglausi, ímyndunarveiki og
gráðugi Kubbur grís sem um margt minnir á
lítil börn. Þá á Dagfinnur hjálparkokk sem í
fyrstu íslensku bókinni heitir Katta-Jói en síðan
Matti muggur. Hann er fyrrverandi
tugthúslimur, fulltrúi hins fátæka almúga sem
sýnir ranglátu ensku iðnbyltingarsamfélagi
enga hollustu en Dagfinni sjálfum þeim mun
meiri og reynist nýtur borgari í
fyrirmyndarsamfélagi Dagfinns. Eiginkona
Matta, hin digra Þeódósía, kemur einnig við
sögu. Þau hjónin eru andstæður, hún er bæði
greindari og hagsýnni. Raunar gildir almennt í
bókum Loftings að konur og kvendýr eru
hagsýnar (Táta ugla, Palla páfagaukur, Dugga
önd og Þeódósía) en karlmenn ofurseldir
draumórum (Dagfinnur sjálfur, Matti,
hundurinn Snati og Kubbur).
Í tveimur bókum um Dagfinn á íslensku er
ritari læknisins, Tommi Stefáns, sögumaður
en annars er sögumaðurinn fjarlægur (jafnvel í
tíma). Sjónarhornið er hjá Dagfinni og félögum
en sjaldan beinlínis hjá lækninum sjálfum.
Ýmsar raddir í sögunni (dýra og manna) lýsa
Dagfinni með aðdáun en hann er luralegur í
útliti og klaufi að mörgu leyti, helst t.d. aldrei á
peningum. Þó er hann svo réttsýnn og heilsteyptur
að það gæti orðið leiðigjarnt ef félagar hans væru
ekki nærri til að skapa spennu og átök í sögunni. Það
gera dýrin og Matti muggur. Hagsýni Duggu rekst á
við draumóra Snata og hégóma Kubbs og aldrei er
Matti kátari en þegar Dagfinnur er öfugum megin
við lögin. Dýrin hafa yfirleitt hvert sitt viðhorf til
manna og málefna þannig að í sögunum er algengt
að ýmis sjónarhorn séu á einn og sama viðburð eða
sömu persónu.
Börn eiga engan kost á að samsama sig
Dagfinni. Til þess er hann of yfirvegaður og of mikill
hugsjónamaður. Samúð þeirra hlýtur þó að fylgja
honum eins og dýr hans. En þó að dýrin fylgi
Dagfinni gegnum þykkt og þunnt draga þau samt úr
útópísku eðli bókanna. Dagfinnur þráir fyrirmyndar-
samfélagið en dýrin eru ekki til fyrirmyndar –
eiginlega eru þau talsvert mennskari en hann!
Dugga vill komast af og halda utan um heimilið,
Kubbur lætur alltaf undan eigin hégóma og græðgi
og selurinn Soffía sem Dagfinnur vill frelsa reynist
honum erfið byrði vegna tilfinningasemi hennar;
reglulega á ferðinni fer hún að trega Kamp, eigin-
brimil sinn, og gleymir allri hættu. Oft víkja
hugsjónirnar fyrir eigingirninni hjá dýrunum en um
leið varpar t.d. stöðugt nöldur Duggu ljósi á það
hversu eigingjarnt hugsjónastarf Dagfinns getur
verið gagnvart hans nánustu.
Þannig má segja að talsverðrar tvísýni gæti í
frásagnarlist bókanna. Þó að höfundur og lesendur
standi heilshugar að baki hugsjónum Dagfinns er
efinn um þetta brölt aldrei fjarri. Um leið er
frásögnin iðulega spaugileg á kostnað Dagfinns og
dýranna. Þau eru í raun fjarska klunnaleg í brölti sínu
þó að heppni og góður málstaður fleyti þeim áfram.
Það er þessi tvöfalda sýn á allt starf Dagfinns sem
gerir að verkum að lesa má bækurnar aftur og aftur.
Þó að Dagfinnur megi einum þræði kallast hetja
pósitívismans hefur efahyggjan haldið innreið sína í
paradís fyrirstríðsáranna. Hugh Lofting vill trúa á
hugsjónir sínar um betra samfélag en hann efast
samt.
Ævintýr, uppreisn og efi
Bækurnar um Dagfinn dýralækni eru hálfgerðar
vísindaskáldsögur eða hvaðef-bókmenntir og að því
leyti arftakar sagna franska pósítívistans Jules
Verne. Á næsta lagi fyrir ofan eru þær táknsögur
sem flytja kraftmikinn boðskap um jöfnuð og
réttlæti. Hann færi þó fyrir lítið nema fyrir fjörlegan
frásagnarhátt og mikla íróníska fjarlægð við Dagfinn
og lið hans. Líf hugsjónamannsins er ekki leiðinlegt.
Bókaflokkurinn um Dagfinn var í stöðugri þróun,
alvaran eykst sífellt og nánast í hverri bók eru
tilraunir með ný form. Það ágerist að í hverri sögu
séu sagðar margar sögur sem saman gera
mósaíkverk um kúgun og erfitt hlutskipti hinna
smáu. Fyrir þá berst Dagfinnur sem tákngervingur
trúarinnar á alheimstunguna sem eflir skilning. Hann
bjargar mörgum en baráttunni lýkur aldrei og efinn
er stöðugur fylginautur hugsjónamannsins.
Ármann Jakobsson (f. 1970) vinnur að doktorsritgerð í íslenskum
bókmenntum við HÍ. Meistaraprófsritgerð hans, Í leit að konungi,
kom út hjá Háskólaútgáfunni árið 1999.
tmm júní 22x27 Ó 5.6.2001 19:59 Page 61