Tímarit Máls og menningar - 05.06.2001, Blaðsíða 58

Alheimstungan
Í upphafi 20. aldar var lýðræði að komast á í Evrópu.
Almenningur fór að hafa æ meiri afskipti af stjórn-
málum og ákvarðanatöku. Það var eins og við
manninn mælt að um leið og fjöldinn fékk að hafa
áhrif á stjórnmál efldust friðarhreyfingar í Evrópu.
Málsmetandi menn héldu friðarþing sem áttu að
tryggja það að stríð heyrðu sögunni til. Fór þar
fremst í flokki þýska greifynjan Bertha von Süttner
sem síðar hlaut friðarverðlaun Nóbels.
Þetta var blómaskeið hugsjónanna í Evrópu.
Vísindin efldust, tæknin tók örum framförum, sam-
félagið varð óðum lýðræðislegra og skynsemin
virtist ráða meiru og meiru um þróun mann-
félagsins. Enginn efaðist um að hlutur vísinda-
manna í þjóðskipulagi framtíðarinnar yrði mikill, síst
af öllu vísindamennirnir sjálfir sem gerðu byltingar-
kenndar uppgötvanir á hverjum degi. Hetjur þessa
tíma voru Edison og Bell, Ehrlich og Max Planck,
Pasteur og Curie-hjónin. Því var almennt trúað að
þeirra væri framtíðin.
Vísindin áttu að leggja sitt af mörkum til að efla
friðinn og meðal þess sem vísindamenn fengust við
var smíði alheimstungumála. Talið var að ef allir
gætu ræðst við á sama máli á jafnréttisgrundvelli
tryggði það frið í heiminum og skilning manna á
milli. Alheimstungumál á borð við volapük og
esperanto voru búin til af hugsjón um betri heim.
Raunar lauk tilraunum alheimstungugerðar-
mannanna til að sameina mál sín í illindum og
bræðravígum og ekkert samkomulag náðist um
hvernig alheimstungan skyldi vera. Eins þurftu
friðarsinnarnir að horfa upp á alla viðleitni sína verða
að engu árið 1914 þegar valdsherrarnir gátu æst
almenning til þess að fylgja sér í stríði. Og þó að
ýmsir sigrar yrðu áfram í vísindunum fylgdi ekki
sama bjartsýni og áður í kjölfarið heldur var það trú
margra að heimurinn yrði hálfu verri eftir.
En þrátt fyrir allt lifði vonarneistinn og jafnvel á
sjálfum vígvellinum, í miðjum hörmungum hildar-
leiksins gátu kviknað hugmyndir um hvernig
heimurinn gæti orðið betri. Og þær hugmyndir voru
settar í orð og urðu ævintýrið um Dagfinn dýralækni.
Stríð og sögur
Meðal hermanna Stóra-Bretlands í Flandri í heims-
styrjöldinni var Hugh Lofting. Hann var fæddur 14.
janúar 1886 í Maidenhead í Berkshire, af enskum og
írskum ættum. Lofting hafði haldið ungur til Banda-
ríkjanna og lært við Tækniháskóla Massachusetts
(MIT) en lokið námi frá verkfræðingaskóla Lundúna.
Síðan hafði hann unnið um tíma sem arkítekt og
verkfræðingur í Kanada, Afríku og Vestur-Indíum.
Árið 1912 settist hann að í New York og kvæntist en
árið 1916 sneri hann aftur til föðurlandsins til að
berjast í stríðinu.
Sagt er að í bernsku hafi Lofting komið
upp dýragarði og náttúrugripasafni í línskápi
móður sinnar. Jafnframt hafi hann sagt syst-
kinum sínum sögur. Í stríðinu þurfti hann að
sameina þessi áhugamál í bréfum til barna
sinna. Ekki gat hann skrifað þeim sannleikann
um lífið í skotgröfunum. Í staðinn fengu þau
sögur og myndir af sérkennilegum lækni.
Meðal annars þótti Lofting sárt að sjá að á
vígvellinum voru hinir hraustu stríðsklárar
skotnir ef þeir særðust en ekki læknaðir. Hér
hefði sérstakur læknir dýranna komið að haldi
og ekki væri verra ef hann gæti rætt við dýrin.
Og í huganum bjó hann til slíkan mann,
Dagfinn dýralækni, sem kunni mál dýranna.
Eftir stríð taldi kona Loftings hann á að
senda útgefanda sögurnar. Sú fyrsta, Dag-
finnur dýralæknir í Apalandi, kom út árið
1920. Nutu sögur Loftings þegar mikilla
vinsælda. Alls urðu sögur hans í fullri lengd tíu
en sex voru gefnar út á íslensku árin 1967-
1972 í þýðingu Andrésar Kristjánssonar (sem
einnig þýddi Dularfullubækur Enid Blyton).
Þær voru Dagfinnur dýralæknir í Apalandi
(The Story of Dr Dolittle), Dagfinnur dýra-
læknir í langferðum (The Voyages of Dr
Dolittle), Dagfinnur dýralæknir og perlu-
ræningjarnir (Dr Dolittle's Post Office), Dag-
Dagfinnur dýralæknir og trúin á alheimstunguna
Ármann Jakobsson
tmm júní 22x27 Ó 5.6.2001 19:59 Page 58