Tímarit Máls og menningar - 05.06.2001, Blaðsíða 32

það er innan handar fyrir mig sem rithöfund að nýta
mér allt sem ég get úr fræðunum og ef ég hefði tök
á því að tileinka mér niðurstöður vísindanna þá
myndi ég gera það. Þetta er alþjóðlegt fyrirbæri,
lítum t.a.m. á franska höfundinn Houellebecq sem
nýlega skrifaði Öreindirnar – þar er á ferðinni
höfundur sem tekur inn líftækniumræðuna og notar
sem efnivið í skáldsögu.
Þóra Ellen: Mér finnst að það hljóti að vera töluvert
sameiginlegt með vísindum og listum, t.d. það að
hvort tveggja felur í sér einhvers konar leit, þetta
eru svið sem eru að leita að hinum innsta kjarna
hlutanna, er það ekki? Einnig að hvorugt
þrífst án frelsis – listamenn þurfa frelsi til að
geta skapað og stundað list sína og
vísindamenn þurfa frelsi til að stunda
rannsóknir sínar og til að tjá sig um
niðurstöður þeirra. Þá held ég að þessi tvö
svið eigi það líka sameiginlegt að setja sér –
vonandi – einhver æðri markmið, markmið
sem eru ofar öllum persónulegum ávinningi
sem viðkomandi kann að geta vænst. Þetta
síðasta finnst mér sérlega mikilvægt því það
greinir þessi tvö svið mikið frá mörgum, ef
ekki flestum, öðrum starfssviðum í þjóð-
félaginu. Vísindamenn og listamenn eru hver
um sig hlutar af einhverri stærri mynd. En
þetta eru auðvitað hvort tveggja líka störf þar
sem persóna viðkomandi er mjög nátengd
starfinu. Starfinu getur síðan fylgt mikill
persónulegur ávinningur, bæði hvað varðar
viðurkenningu á því sem maður hefur gert
og líka þá lífsfyllingu sem starfið gefur fólki.
Vísindamenn og listamenn sinna þess vegna starfi
sínu oft á allt öðrum forsendum en margir aðrir.
Þorvarður: Þrátt fyrir þessar hliðstæður sem þú
nefnir er ekki sérlega algengt að þessir hópar ræðist
við og manni finnst að það sé ákveðinn
grundvallarmunur á því hvernig vísindamenn og
listamenn vinna eða nálgast sín viðfangsefni. Starf
vísindamannsins er t.d. iðulega talið snúast um að
höndla – á hlutlausan, ópersónulegan hátt – hið
hlutlæga í veröldinni en til að sú viðleitni gangi rétt
eftir má ekkert trufla hana eða skekkja – hvorki
persóna viðkomandi, gildismat hennar eða
fegurðarskyn. En þar með er líka búið að loka á
ákveðin svið mannlegrar reynslu. Listamenn aftur á
móti eru kannski fyrst og fremst að vinna með
þessa huglægu þætti sem vísindamenn verða að
leiða hjá sér, a.m.k. samkvæmt hefðbundinni
skilgreiningu á starfi þeirra. Þá virðist manni einnig
vera sá munur á að í listum kemur hlutveruleikinn
ekki endilega mikið við sögu – eða eru þetta kannski
allt saman bara eintómar klisjur?
Guðmundur: Ég er hræddur um að þetta sé svolítil
klisja því ef það er eitthvert eitt atriði sameiginlegt
með listamönnun og vísindamönnum – og að
sjálfsögðu mörgum öðrum stéttum – þá er það
sköpunargleðin, það að finna þessa gleði sem
gagntekur þig við að hafa fundið eitthvað nýtt.
Einhverja hugmynd sem hægt er að fylgja eftir til að
vita hvort hún stenst. þarna kemur fegurðarskynið
líka til, því engin skýring á fyrirbærum náttúrunnar er
laus við listræna fegurð. Sköpunargleði og fegurð-
arskyn skipta miklu máli því hver setur fram ljóta
kenningu? Það er ekki nokkur leið, nátturan er ekki
ljót – náttúran er fögur og allar skýringar sem við
höfum á náttúrunni eru fagrar, þó að þær séu settar
fram af mennskum huga. Almennt held ég að það
sé erfitt að koma með einhverjar alhæfingar á þessu
sviði – við þekkjum ótal dæmi um menn eins og
Eggert Ólafsson, Jónas Hallgrímsson og Benedikt
Gröndal sem eru hvort tveggja í senn, vísindamenn
og listamenn, því þeir geta ekki skilið á milli þessara
hlutverka í sinni eigin persónu. En við getum líka
fundið hið gagnstæða – vísindamenn sem bera
ekkert skynbragð á listir og listamenn sem hafa
engan áhuga á vísindum – það er allur gangur á
þessu, allt litrófið er til.
Halldór: Það sem rekur listamenn og vísindamenn
fyrst og fremst áfram er þessi forvitni að vilja fara
inn á ókunnugt svæði, þaðan kemur kannski
þessi óstjórnlega sköpunarárátta, hann er
knúinn áfram af innri sýn. þetta er rót
mannsins, þessi þekkingarleit hans, að sjá
heiminn alltaf í nýju og nýju ljósi. Þetta sjáum
við ekki bara í okkar samtíma, heldur gegnum
alla sögu mannsins frá hellaristunum og
áfram – sköpunaráráttan og þekkingarleitin
breytast í sjálfu sér ekkert. Mér finnst annars
jákvætt ef listir og vísindi finna sér meiri
samleið, það hefur kannski verið meira
áberandi að listamenn væru að sækja í heim
vísindanna en ég efast ekki um að vísinda-
menn geti einnig sótt í heim listarinnar, tekið
einhverjar viðmiðanir þaðan og lært eitthvað
sem gerði þeim kleift að betrumbæta sínar
aðferðir.
Þorvarður: Halldór, þú varst einmitt nýlega
að vinna verk fyrir Íslenska erfðagreiningu –
það væri forvitnilegt að heyra eitthvað um þá
reynslu.
Halldór: Já, það var talsvert skemmtileg
reynsla – og líka mjög erfið. Mín hugmynd var
sú að athuga hvernig það gengi ef fyrirtækið
Þorvarður Árnason, náttúrufræðingur og kvikmyndagerðarmaður
tmm júní 22x27 Ó 5.6.2001 19:57 Page 32