Frón - 01.04.1943, Side 31

Máluppeldi og mállíf
93
okkar svo langt sem unnt er og þegjum yfir hinum góðu eigin-
leikum hans. Svipað hefur átt sér staS í máluppeldi okkar. Af
ótta við hættuna aS utan, málspillinguna af erlendum áhrifum,
var gripiS dauSahaldi í þaS, sem telja bar íslenzkast og ósviknast
í málinu. Og hver var þá mælikvarSinn á þaS? MælikvarSinn var
sá aS telja þaS íslenzkast og hreinast, sem e I z t var. ÞiS
kannizt sjálfsagt viS þaS úr skóla, aS ef þiS hafiS reynt aS líkja
eftir fornmálinu í stílunum, þó aS þaS hafi ekki hljómaS ^Slilega
í ykkar eigin eyrum, þá hefur þaS veriS viSurkennt sem fyrir-
myndarmál af kennaranum. En hafi ykkur orSiS á aS setja á
pappírinn orSatiItæki, sem þiS hafiS aSeins notaS í eigin hóp, þá
hefur þaS veriS prýtt meS rauSu striki í stílabókinni. Frægast
af þessu tagi er sjálfsagt hin alkunna setning, sem höfS er eftir
einum íslenzkukennara í tíma: »]?iS eigiS ekki aS nota orSiS aS
brúka, heldur aS brúka orSiS aS nota«. Or minni eigin skólasögu
man ég þaS, aS í staSinn fyrir að skrifa: »voSa gaman«, »ákaflega
gaman« eSa »afskaplega gaman« lét kennarinn okkur skrifa
»mjög skemmtilegt«. Fessa aSferS gæti maSur meS réttu kallaS
vængstýfing á málinu.
Er þaS nú samt sem áSur ekki goðgá af mér, aS sjá hættu
nútíma mállífi okkar í hinu kjarnmikla fornmáli, máli okkar
sígildu bókmennta? Gengur þaS ekki glæpi næst aS efast um
réttmæti þess sem fyrirmyndar nútímabókmálsins?
Fegar dómsúrskurSur er lagður á eitthvert mál, þá er sá
dómur kveSinn upp eftir vissum grundvallarreglum. Sé máliS
nýtt eSa sérstakt í sinni röS, þá standa dómendurnir samt ekki
uppi ráSalausir, heldur dæma eftir því, sem þeir kalla »í anda
laganna«.
Til aS dæma um þaS, sem hér um ræSir, verður líka að finna
einhverja grundvallarreglu. Og þessi grundvallarregla getur ekki
veriS nema ein, ef viS skoSum máliS sem tæki í þjónustu lifandi
menningar: viS verSum aS kveSa upp dóm okkar um máliS með
hliðsjón af því, hvert sé hlutverk málsins, og
livernig þaS nái bezt tilgangi sínum.
Fívert er þá hlutverk þess? MáliS er miSill eða
tæki, sem viS notum sem félagslegar verur til
aS birta hver öSrum hugsanir okkar og tilfinn-
i n g a r. Ef viS gerum ]iaS ekki í tali eSa riti, þá gerum viS þaS
meS einhverjum öSrum táknum, sem þá eru um leiS orðin aS
máli.