Morgunblaðið - 03.12.2015, Blaðsíða 62

62
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. DESEMBER 2015
BÆKUR
Á berklahælinu Gunnar Thorsteinsson, unnusti Nínu, á berklahælinu í Søll-
erød á Sjálandi. Ljósmynd af Nínu er fyrir ofan rúmið hans.
Íárslok 1918 birtist í dagblaðinuÍsafold lítil tilkynning undir fyr-irsögninni „Hjónaefni“: „GunnarPétur Thorsteinsson kaupm. og
ungfrú Nína Sæmundsson mynd-
höggvari í Kaupmannahöfn.“ Gunnar
var tveimur árum yngri en Nína,
fæddur árið 1894 og var sonur Péturs
J. Thorsteinssonar og eiginkonu
hans, Ásthildar Guðmundsdóttur, en
ungur að árum hafði Pétur keypt
verslunina á Bíldudal við Arnarfjörð
og auðgaðist mjög af umsvifum sín-
um á næstu áratugum og var um
aldamótin 1900 einn efnaðasti maður
landsins. Hjónunum fæddust sjö dæt-
ur, ein þeirra lést í bernsku, en syn-
irnir urðu fjórir og var Gunnar þeirra
næstyngstur. Pétur reisti fjölskyldu
sinni íbúðarhús á Bíldudal sem búið
var ýmsum nútímaþægindum, svo
sem rennandi vatni og frárennsli, og
var jafnan var skírskotað til þess sem
„Hússins“.
Eitt af því sem Gunnari og bræðr-
um hans, Friðþjófi og Samúel Thor-
steinsson, var til lista lagt var leikni í
knattspyrnu. Þeir gengu til liðs við
knattspyrnufélagið Fram í Reykjavík
og Gunnar, sem vann við versl-
unarstörf í Reykjavík, varð einn
fremsti leikmaður í árdaga íslenskrar
knattspyrnu. Félagi Gunnars lýsir
kappi hans í boltanum á þann veg að
hann hafi unnið allan daginn „í knatt-
spyrnubúningi sínum, en þegar leikur
skyldi byrja hljóp hann á bak hjól-
hestinum og hjólaði út á völl. Þar
hljóp hann af baki og fór þegar út í
leikinn þegar hann byrjaði og við
komu hans hófst bardaginn fyrir al-
vöru.“
Gunnar var við verslunarnám í
bænum Nakskov á Sjálandi þegar
þau Nína kynntust og var raunar sá
eini úr barnahópnum sem virtist hafa
erft viðskiptaáhuga föður síns og
stefndi í fótspor hans. Elsti bróðir
Gunnars, Guðmundur, alltaf kallaður
Muggur, varð einn ástsælasti lista-
maður íslensku þjóðarinnar og út-
skrifaðist frá Listaakademíunni sama
ár og Nína hóf þar nám. Í þessari fjöl-
skyldu lifir enn rómantísk frásögn af
því þegar Gunnar rakst á umfjöllun
um Nínu í dagblaði og mun hann hafa
tjáð sig upphátt um að þessari konu
ætlaði hann sér að kvænast, en þá
höfðu þau aldrei hist.
Ferð til Íslands
Vorið 1919 sigldu þau Nína og
Gunnar til Íslands. Nína flutti með
sér fjögur gifsverk sem sýnd voru á
sýningu Listvinafélags Íslands í
Barnaskóla Reykjavíkur. Félagið
hafði verið stofnað í Reykjavík árið
1916 og allir sem áhuga höfðu á list-
um gátu orðið félagsmenn en með
fjölgun íslenskra myndlistamanna og
þörf hinnar upplýstu borgarastéttar
á fræðslu um listir í formi sýninga og
fyrirlestra var myndlistin óðum að
öðlast sess í bæjarlífinu. Þetta var
fyrsta opinbera kynningin á íslenskri
myndlist hér á landi og sýnd voru alls
90 verk eftir sautján íslenska lista-
menn, meðal annarra Ásgrím Jóns-
son og Jóhannes S. Kjarval. Á næstu
níu árum stóð Listvinafélagið fyrir
alls sjö myndlistarsýningum í
Reykjavík. Nína sýndi Sofandi dreng
auk tveggja barnaportretta svo og
nýjasta verk sitt Kentár rænir konu.
Með því verki gengur Nína inn í hina
háklassísku hefð sem hún átti eftir að
hafa að leiðarljósi lengst af ferli sín-
um. Verkið sýnir kentár, furðuveru
grískra goðsagna − að hálfu maður
og hálfu hestur. Listamenn allra alda
hafa tekist á við þetta myndefni, og
má þar nefna bæði Michelangelo og
Picasso, en það sýnir í senn dýrslegan
kraft og mannlega atorku. Hér gafst
Nínu tækifæri til að sýna líkama
tveggja nakinna einstaklinga, hlið við
hlið, á dramatísku augabliki en kent-
árinn heldur föstum tökum konu sem
hann hefur numið á brott með ofbeldi.
Upphafnar umsagnir um verk Nínu
birtust í íslenskum blöðum: „Það
leynir sér ekki, að kona þessi hefir
þegar stigið inn fyrir forgarð lista-
gyðjunnar.“ Í annarri umsögn sagði:
„Kentárinn og stúlkan eru svo ójöfn
að kröftum líkamlega, að það er raun
á að horfa, en myndin er bæði hrika-
leg og mjúk“, og enn fremur „að sýn-
ingin sé til stórmikils gagns en best
sé þó að mega eiga von á henni á ári
hverju og betri og betri“.
Berklaveikin
Þetta var fyrsta Íslandsheimsókn
Nínu eftir að hún hélt utan haustið
1911 en foreldrar hennar höfðu nú
flust aftur til Reykjavíkur og héldu
heimili þar. Þau Gunnar fóru austur á
æskuslóðir Nínu í Fljótshlíð og sigldu
síðan saman til Kaupmannahafnar.
En skömmu eftir að þangað kom,
haustið 1919, kenndi Gunnar sér
meins og í ljós kom að hann hafði
veikst af lungnaberklum.
Á árunum 1890−1899 voru 14%
dauðsfalla í Danmörku af völdum
berkla, en þegar árið 1865 var ljóst að
sjúkdómurinn smitaðist um önd-
unarfæri á milli manna. Það var þó
ekki fyrr en undir lok heimsstyrjald-
arinnar síðari, þegar sýklalyf komu
fram, að hægt var að vinna bug á
þessum illvíga sjúkdómi. Nína heim-
sótti unnusta sinn á berklahælið í
Søllerød að kvöldi aðfangadags 1919
og þegar heim kom, hripaði hún niður
nokkrar línur til skólasystur sinnar,
Inge Ebstrup.
„Ég var að koma frá Gunnari eftir
að hafa setið við rúmið hans. Við vor-
um ein og kertaljósin loguðu á litlu
jólatré. En svo varð ég að fara, þótt
hann væri veikur og aleinn. Það var
liðið fram á kvöld þegar ég kom út á
veginn og skógurinn var alhvítur og
það var svo hljótt að ég fann næstum
fyrir hræðslu en skynjaði svo frið
jólanna. Stjörnurnar lýstu og fallegar
minningar frá því ég var smástelpa
og fór á aðfangadagskvöld upp á fjall
með mat handa fuglunum − vinum
mínum rjúpunum, komu upp í hug-
ann.“
Undir vor 1920, þegar Nína var að
ljúka fjórða námsárinu af fimm, kom í
ljós að hún hafði einnig veikst af
lungnaberklum og var ráðlagt að
leggjast inn á sjúkrahús. Hún aftók
það hins vegar með öllu og lagði kapp
á að ljúka misserinu og tókst það. Að
því búnu leitaði hún sér lækninga og
hvarf um leið frá námi. Um leið drógu
stuðningsmenn hennar, bankastjór-
inn O. Ringberg og etasráð E. R.
Gluckstadt, fjárhagsstuðning sinn við
hana til baka.
Í byrjun aprílmánaðar 1920 sat
Nína ein síns liðs í lest á leið til Sviss.
Fyrsti áfangastaðurinn á leiðinni var
Basel en þar skipti hún um lest og
hélt áfram til borgarinnar Lausanne
við norðanvert Genfarvatn í hinum
franska hluta Sviss. Áfangastaðurinn
var Sanatorium Stephani, berklahæli
sem starfrækt var í þorpinu Vermala
í héraðinu Montana-sur-Sierre. Þau
Gunnar höfðu kvaðst áður en hún fór.
Þau sáust hins vegar aldrei aftur.
Trúlofun í skugga berklaveiki
 Í bókinni Nína S. – Nína
Sæmundsson 1892-1965
segir Hrafnhildur Schram
frá viðburðaríkri ævi Nínu
Sæmundsson sem fyrst ís-
lenskra kvenna lagði stund
á höggmyndalist og var ein
af frumherjum íslenskrar
myndlistar  Hrafnhildur
hefur í áranna rás unnið að
rannsóknum á verkum og
ferli fyrstu kynslóðar ís-
lenskra listakvenna og er
skemmst að minnast bókar
hennar Huldukonur sem
fjallar um fyrstu íslensku
konurnar sem lögðu stund
á málaralist  Crymogæa
gefur út.
Portrett Nína Sæmundsson situr fyrir í Kaupmannahöfn um 1919.
Skútuvogi 6 - Sími 568 6755
plankaparket
Verðdæmi:
190 mm Eik Rustik burstuð
mattlökkuð 6.990.- m2