Orð og tunga - 01.06.2009, Qupperneq 64

Orð og tunga - 01.06.2009, Qupperneq 64
54 Orð og tunga ogforstanda. Guðbrandur breytti ekki oft orðum með þessum forskeyt- um þegar hann tók Nýja testamenti Odds upp í Biblíu sína. Nefna mætti einnig forskeytin ofur- og yfir-. Orð með forskeytinu ofur- eru fengin að láni úr lágþýsku en þau með yfir- úr háþýsku. Sem dæmi mætti nefna ofurgefa (ubergeben), ofurtroða (iibertreten), yfirblífa (uberbleiben), yfirfljótanlegur (úberflussig), yfirklæða (uberkleiden), yf- irmakt (Ubermacht) og yfirskrift (ijberschrift). Þá má nefna forskeytið mis- eins og misbrúk (Missbrauch), misbrúkan (Missbrauchung) og for- liðinn niður- í niðurþrykkja (niederdrucken). Ekki eru öll þess orð notuð nú en eru eins og önnur sem nefnd hafa verið hluti sögulegs íslensks orðaforða (Guðrún Kvaran 2000:175, Guðrún Kvaran 2001a:15). Guðbrandur bætti oft málfar Odds, skipti t.d. á orðunum skurgoða- þénari og skurgoðadýrkari, bífalan og boð, thesaur og fésjóður, slekti og kynslóð og sögninni blífa og vera. En breytingarnar voru einnig á hinn veginn. Sögninni lasta breytti hann í straffa, girnd í bílífi og hegningar- manni í tyftunarmann svo fáein dæmi séu nefnd. í samvinnuverkefni okkar Stefáns Karlssonar prófessors um breytingar Guðbrands á Nýja testamenti Odds hefur komið fram að erlendu orðin hjá þeim Oddi og Guðbrandi áttu rætur að rekja til þeirra texta sem þeir þýddu úr. Guð- brandur studdist við danska Biblíu frá 1544 í endurskoðun sinni en Oddur virðist fyrst og fremst hafa notað háþýska þýðingu Lúthers frá 1530 en hann studdist einnig við lágþýska þýðingu á Lúther, Erasmus frá Rotterdam og Vúlgötu (Jón Helgason 1929:176-203). En Oddur og Guðbrandur voru ekki einir um að nota í textum sínum erlend tökuorð. Þau settu í vaxandi mæli svip sinn á mál og stíl embættismanna og því var ekki kyn þótt Arngrímur Jónsson varaði menn í Crymogæu 1609 við að apa eftir Dönum og Þjóðverjum í ræðu og riti heldur leita sér fyrirmynda í auðlegð og snilld móðurmáls síns (1985:104). A 17. öld samdi Guðmundur Andrésson orðabók vegna vaxandi þarfa erlendra fræðimanna sem áhuga höfðu á íslenskum fornritum (1999). Þrátt fyrir ýmsa galla segir hún sína sögu um orðaforðann á miðri 17. öld. Fyrir Jóni biskupi Árnasyni lá hins vegar að gera náms- mönnum kleift að þýða latneska texta gull- og silfuraldar latínu yfir á móðurmálið þegar hann samdi latnesk-íslensku orðabók sína Nucleus latinitatis eða Kleyfsa eins og bókin var gjarnan kölluð. Til þess þurfti hann að búa til talsvert af nýjum orðum og tókst það oft vel. Mörg þeirra festust ekki í málinu og eru nú stakdæmi í ritmálssafni Orða-
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186
Qupperneq 187
Qupperneq 188

x

Orð og tunga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.