Orð og tunga - 01.06.2009, Side 96

Orð og tunga - 01.06.2009, Side 96
86 Orð og tunga það athæfi að hanga aftan í bílum í snjó og láta þá draga sig. Þetta orð er eftirmynd ensku sagnarinnar to take, en merkingin (ekki síður en formið) lagar sig að hinum nýju aðstæðum. Margt er á huldu um gerð orðasafnsins og skipulag og tengsl þess við aðra hluta málkerfisins (setningagerð, hljóðgerð, merkingargerð). Ef spurt væri t.d. hvernig orðunum er raðað upp þannig að grípa megi til þeirra þegar á þarf að halda, virðist harla lítil ástæða til að ætla að þau séu geymd í stafrófsröð, eins og algengt er um prentaðar orða- bækur. Kannski er það líklegri tilgáta að orðakerfi okkar taki form sem einhvers konar tesárus eða orðtengslanet. Og það virðist a.m.k. ljóst að merking einstakra orða tekur mið af merkingu annarra orða í þessu neti eða kerfi merkingartengsla. Merking einstakra litarorða ræðst t.d. af því hvaða önnur orð eru til. Og þegar nýtt orð kemur í orðaforðann hefur það áhrif á þetta kerfi. Þannig má gera ráð fyrir að með tilkomu orða eins og appelsínugult (elsta dæmi í ritmálssafni Orðabókarinnar er frá 7. tug 20. aldar), sem er einhvers konar nýmyndun í anda alþjóðaorðsins orange hafi orð- ið breyting á merkingu orðanna guhir og rauður. Áður en þetta orð kom til var lengi vel notað orðið rauðgulur, en um það er fjöldi dæma í ritmálssafninu frá fyrri öldum. Það er álitamál hvort líta beri svo á sem liturinn rauðgulur hafi á þeim tíma verið „sérstakur litur" í merkingarkerfinu eða eins konar blanda af rauðum og gulum. Það er spurning að hve miklu leyti hefur orðið til „nýr litur" í íslensku merkingarkerfi þegar orð eins órans eða appelsínugult komu inn í mál- ið. Svo tekið sé annað dæmi um áhrif tökuorðs á merkingarkerfið, þá virðist merking orðsins agressífur [aikresiwr] (eða aggressífur [ak:res- ivyr]), eins og það er oft notað, ekki vera sú sama og íslenska orðs- ins árásargjarn, sem til greina kæmi að nota í stað hins (að margra mati) óæskilega tökuorðs. í íslenskri orðabók (2007) er orðið agressív- ur (merkt með tveimur spurningarmerkjum) útskýrt með orðunum 'áreitinn, frekur, ruddalegur'. Árásargjarn er hins vegar sá sem hef- ur tilhneigingu til að ráðast á menn með líkamlegu ofbeldi og 'láta hendur skipta', eins og það er orðað í skýringu íslenskrar orðabókar. Staðreyndin er þá, sé borið saman við ensku, að merking enska orðs- ins aggressive, sem tekur til líkamlegs ofbeldis ekki síður en tilfinninga eða andlegra þátta, flyst ekki óbreytt. Með öðrum orðum, þegar orðið kemur inn í íslensku, þá lagar það sig að merkingarkerfi tökumálsins
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164
Side 165
Side 166
Side 167
Side 168
Side 169
Side 170
Side 171
Side 172
Side 173
Side 174
Side 175
Side 176
Side 177
Side 178
Side 179
Side 180
Side 181
Side 182
Side 183
Side 184
Side 185
Side 186
Side 187
Side 188

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.