Orð og tunga - 01.06.2014, Side 15

Heiinir Freyr: Afstaða sagnar til neitunar á 19. öld
3
í greininni verður leitað svara við eftirfarandi spurningum:
• Hversu útbreidd var notkun S3 í íslensku máli á 19. öld?
• Hvenær varð annað afbrigðið (þ.e. S2) hluti nýs málstaðals og
hver urðu áhrif þess?
Rannsóknin hefur almennt fræðilegt gildi að því er varðar möguleika
á að snúa við málbreytingum, sem oft er talið illmögulegt (t.d. Labov
2001), og sértækt setningafræðilegt gildi í tengslum við hugmyndir
um að ríkulega sagnbeygð tungumál eins og íslenska leyfi ekki S3 (sjá
t.d. Höskuld Þráinsson 2010, Asgrím Angantýsson 2011, Heycock &
Wallenberg 2013). Því miður er ekki rúm til að gera setningafræðilegu
hliðinni fullnægjandi skil hér og fær sú umfjöllun því að bíða betri
tíma.
Bygging greinarinnar er sem hér segir: I öðrum kafla verður stiklað
á stóru í umfjöllun um meðvitund málnotenda almennt um tilbrigði
í máli og möguleikum á „handvirkum" breytingum í tengslum við
málstöðlun, sem svo er sett í sögulegt samhengi. I þriðja kafla verður
stuttlega fjallað um fyrri athuganir, þeim textasöfnum lýst sem notuð
verða í nýrri athugun og málbreytan afmörkuð. I fjórða kafla verða
fyrstu niðurstöður textaathugunar birtar, annars vegar á útgefnum
blaða- og tímaritsgreinum og hins vegar persónulegum sendibréfum
frá 19. öld, þar sem kemur í ljós að meiri breytileika er að finna en
áður var talið. Greininni lýkur á umræðu um þátt málstöðlunar í
breytingum á notkun S3 en nýr vitnisburður úr ólíkum áttum bendir
til að meðvitund um umrædd tilbrigði í orðaröð takmarkist við síðasta
fjórðung 19. aldar, seinna en við var að búast.
2 Fræðilegur grundvöllur
2.1 Meðvitund um mál og tilbrigði
Meðvitund um tilbrigði í máli er einn af þeim grundvallarþáttum
sem taldir eru hafa áhrif á þróun málbreytinga innan þeirrar félags-
málfræðilegu rannsóknarhefðar sem kennd er við bandaríska fræði-
manninn William Labov. Hann gerir greinarmun á breytingum sem
breiðast út án þess að það sé almennt vitund um þær í samfélaginu
(breytingar „neðan frá") og breytingum sem almennir málnotendur
vita af í þeim skilningi að þeir bera kennsl á þau tilbrigði sem af þeim
spretta (breytingar „ofan frá") (Labov 1972, 2001). Breytingar ofan