Orð og tunga - 01.06.2014, Page 137

Kristín Bjarnadóttir: Beygingarlýsing íslensks nútímamáls
125
sýnir hve margar beygingarmyndirnar eru. Beygingarmyndir nafn-
orðs eru allt að 16, án afbrigða, beygingarmyndir lýsingarorðs eru allt
að 120, og sagnorðs allt að 107, ef hvergi eru göt í beygingardæmun-
um.3 Hverri einstakri beygingarmynd í BIN fylgir greiningarstrengur
eða mark, t.d. NF-ET fyrir nefnifall eintölu af nafnorði og GM-NH
fyrir nafnhátt sagnar í germynd. Markamengið fyrir íslensku er stórt
og í því eru yfir 700 mörk (Sigrún Helgadóttir 2012), enda eru beyg-
ingarmyndirnar margar.
Beygingarkerfið er líka talsvert flókið, þar sem beygingarendingar
eru ekki einræðar. Sama beygingarendingin getur verið birtingarvísir
fyrir fleiri en eina formdeild og í fleiri en einum orðflokki, og sama
formdeildin getur birst sem meira en ein beygingarending. Beyging-
arendingin -a er t.d. birtingarvísir margra beygingarformdeilda í öll-
um orðflokkum (Eiríkur Rögnvaldsson 1990:23) og endingin í eignar-
falli eintölu af sterkum karlkynsorðum með nefnifallsendinguna -ur
getur verið -s eða -ar, t.d. hundur, hunds; köttur, kattar.
I umfjöllun um íslenska beygingarkerfið er almennt litið svo á
að orð flakki á milli beygingarflokka þegar tilbrigði eru í beyging-
armyndum. Sögnin fela er þannig ýmist veik (þt.faldi) eða sterk (þt.
fól) og nafnorðið grein er ýmist greinar eða greinir (1. og 2. flokkur
kvenkynsnafnorða, skv. Valtý Guðmundssyni 1922:62). Við gerð BIN
var sú leið farin að setja upp beygingardæmi fyrir hvert orð fyrir sig
í einu lagi, þannig að í hverju beygingardæmi birtust öll afbrigði í
einu sem hluti af heildarmynstri fyrir orðið. Hvert beygingardæmi
er því ein heild en ekki tilvísun í marga beygingarflokka eftir því
sem afbrigði gefa tilefni til. Beygingardæmin í BIN byggjast samt á
nefnimyndum (eða uppflettimyndum) þannig að afbrigði í nefnimynd
skilja á milli beygingardæma. Orðin sannleikur og sannleiki eru t.d.
tvö beygingardæmi, þó að málnotendur blandi beygingunum saman
á mjög áhugaverðan hátt.4 I hverjum beygingarflokki í BIN eru öll
afbrigði sem birtast í orði tekin með og því er beygingarflokkur
einungis mengið af þeirn beygingarreglum sem þarf til þess að búa
til beygingardæmi fyrir orð, eitt eða mörg, eftir því sem verkast vill.
Þessi regluknippi sem standa að baki beygingarflokkunum hafa í
sjálfu sér ekki fræðilegt gildi (sjá Asta Svavarsdóttir 1993) en þau eru
tól til að halda utan um flókin gögn.
3 Þama vantar samt spurnarmyndir sagna, t.d.ferðu.fórslu o.s.frv.
4 Tíðnitölur benda til þess að sterka beygingin sé notuð í nefnifalli en veika
beygingin í aukaföllunum: sannleikurinn er sagna bestur; í sannleika sagt.