Orð og tunga - 01.06.2014, Page 142

130
Orð og tungn
óreglan þykir vera veruleg. Niðurstaðan um upplýsingar um beyg-
ingu orða í orðabókum er því að hún sé brotakennd en á móti kemur
að orðaforðinn er verulegur og að því leyti eru orðabækur góðar
heimildir í BÍN.
I málfræðiritum, sérstaklega í yfirlitsritum, er annar háttur á. Þar
er greinargóð lýsing á beygingarkerfinu sem slíku, með beygingar-
dæmum um valin orð. Markmiðið er að lýsa kerfinu sjálfu sem heild
og nota til þess viðeigandi dæmi.n Rannsóknarsagan er orðin býsna
löng; fyrsta umfjöllunin er í Grammaticæ islandicæ rudimenta eftir Jón
Rúgmann sem kom fyrst út í Kaupmannahöfn 1651 (sjá Guðrún
Kvaran 2005). Hefðin er líka sterk og segja má að Rask hafi mótað
aðferðina í Vejledningen 1811. Sett er fram kerfi vel afmarkaðra beyg-
ingarflokka og tekin dæmi um þau. Sömu dæmin eru gjarnan notuð
aftur og aftur þannig að orðaforðinn er mjög lítill, þó svo að allar
heimildir séu lagðar saman.12
Málfræðiritin eru ekki góð heimild um beygingu einstakra orða,
nema þar sem svo vill til að orðið er tekið sem dæmi. Megináhersla er
á erfðaorðaforðann og dæmin eru fá. Vegna þessa verða sumir hlut-
ar orðaforðans út undan, t.d. tökuorð, talmálsorð og slangur, jafnvel
þó að þar sé sennilega helst von á nýbreytni í beygingum. Til dæmis
má nefna beygingarmyndir í þágufalli eintölu í sterkum hvorugkyns-
orðum. Þar eru málfræðibækur sammála um að endingin -i sé altæk,
utan þriggja eða fjögurra orða, þ.e./é, hné (kné) og tré.u I nýlegri hand-
bók um beygingar- og orðmyndunarfræði (Guðrún Kvaran 2005)
koma aðeins fram tvær /-lausar myndir. Þágufallið tré er sýnt í beyg-
ingardæmi ((20-43)d, bls. 242) og þar fylgir athugasemd: „Aðeins hné
beygist eins og tréíí. I yfirliti um beygingu sterkra hvorugkynsorða
segir svo: „Þágufall eintölu sterkrar beygingar endar alltaf á (bls.
244).
í vinnunni við BÍN kom fljótlega í ljós að undantekningarnar eru
mun fleiri þar sem ósamsett fleirkvæð hvorugkynsorð eru ýmist end-
11 Undantekningin er kandídatsritgerð Ástu Svavarsdóttur (1993) en þar er beyg-
ingu nafnorða lýst, et'tir tíðnitölum, og stuðst við tiltekið gagnasafn. Annars er
viðfangsefnið oftast beygingarkerfið í heild eða tilteknir flokkar innan þess.
12 Yfirgripsmesta og gagnlegasta beygingarlýsingin við vinnuna við BIN reyndist
vera bók Valtýs Guðmundssonar Islatidsk grammatik (1922), sérstaklega um beyg-
ingu sagna, en verkið hefur samt sem áður sömu einkenni og önnur verk af sama
toga; þar er gerð grein fyrir meginflokkum og undantekninga getið í viðbótar-
greinum.
13 Hja Valtý Guðmundssyni er orðið hlé haft þarna með. í nútímamáli virðist það
yfirleitt fá endinguna -/ í þágufalli.