Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2016, Blaðsíða 15

Náttúrufræðingurinn - 2016, Blaðsíða 15
87 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Summary Volcanic episode in the Askja volcanic system 11.000 years ago The Askja volcanic system is located in the North Volcanic Zone of Iceland. The system is about 200 km long and up to 25 km wide. In its southern part a cen- tral volcano is found with a large caldera, Askja, about 45 km2. Numerous fissure eruptions have occurred on the fissures swarm during postglacial time. In gen- eral, the eruption history of the Askja volcanic system is not well known ex- cept for the last c. 5.000 years. One of the lavas has gained more attention than others among geologists, i.e. the Sveinahraun lava. The Sveinar-Randar- hólar eruption fissure, where the lava was erupted, is the longest one known in the country, about 75 km long. During this eruption the fissure transected the Jökulsárgljúfur Canyon. In the walls of this 100 m deep canyon cross-sections of feeder dikes may be seen. Until recently the age of the Sveinahraun lava has been uncertain. Commonly it has been esti- mated somewhere between 6–9 ka. In the summers of 2011 and 2012 a geologi- cal mapping of the Northern Volcanic Zone was conducted by Iceland GeoSurvey. During the fieldwork te- phrochronology was applied in dating individual lavas. One of the objectives was to get a more accurate age estimate for the Sveinahraun lava. At two loca- tions soil profiles with the 11 ka old Askja-S tephra overlying scoria of the Sveinar-Randarhólar crater row were found. The source craters of the Askja-S tephra are not preserved but most prob- ably were located within the Askja cal- dera or its vicinity. The sections studied are located some 20 km apart on the Randarhólar-Sveinar crater row, i.e. at Randarhólar and Vegasveinar, respec- tively. Based on the profiles it is con- cluded that the crater row and the whit- ish Askja-S tephra are contemporary formations, belonging to the same Fires in Askja c. 11 ka ago. The volcanic activ- ity seems to have started with basaltic eruptions, a phreatomagmatic activity in the Askja region and a fissure eruption on the northern part of the Askja fissure swarm, the Sveinahraun eruption. Then a plinian eruption occurred in Askja pro- ducing the Askja-S tephra (c. 1.5 km3 as DRE), covering the Sveinar-Randarhólar scoria and the Sveinahraun lava. In the waning phase a part of the eruption fis- sure, i.e. at Jökulsárgljúfur, erupted again and also phreatomagmatic erup- tions occurred in the Askja region. These Fires resemble those occurring in the Askja volcanic system in 1874–1875 AD. Þakkir Bestu þakkir til Kristjáns Sæmundssonar og Árna Hjartarsonar fyrir ánægjulega samvinnu í mörkinni og yfirlestur handrits. Guðrúnu Sigríði Jónsdóttur færi ég einnig bestu þakkir fyrir teikningu korta. Heimildir 1. Árni Hjartarson & Kristján Sæmundsson 2014. Berggrunnskort af Íslandi. 1:600 000. Íslenskar orkurannsóknir, Reykjavík. 2. Guðrún Larsen & Jón Eiríksson 2008. Holocene tephra archives and tephrochronology in Iceland – a brief overview. Jökull 58. 229–250. 3. Guðrún Larsen & Sigurður Þórarinsson 1977. H-4 and other acid Hekla tephra layers. Jökull 27. 28–46. 4. Kristján Sæmundsson, Magnús Á. Sigurgeirsson, Árni Hjartarson, Ingibjörg Kaldal, Sigurður Garðar Kristinsson & Skúli Víkingsson 2016. Jarðfræðikort af Suðvesturlandi. 1:100 000. 2. útg. (frumútg. 2010). Íslenskar orkurannsóknir, Reykjavík. 5. Kristján Sæmundsson, Árni Hjartarson, Ingibjörg Kaldal, Magnús Á. Sigurgeirsson, Sigurður Garðar Kristinsson & Skúli Víkingsson 2012. Jarðfræðikort af Norðurgosbelti. Nyrðri hluti. 1:100 000. Íslenskar orkurannsóknir og Landsvirkjun, Reykjavík. 6. Magnús Á. Sigurgeirsson, Árni Hjartarson, Ingibjörg Kaldal, Kristján Sæmundsson, Sigurður Garðar Kristinsson & Skúli Víkingsson 2015. Jarðfræðikort af Norðurgosbelti. Syðri hluti – Ódáðahraun. 1:100 000. Íslenskar orkurannsóknir, Reykjavík. 7. Haukur Jóhannesson & Kristján Sæmundsson 1998. Jarðfræðikort af Íslandi. 1:500 000. Höggun. Náttúrufræðistofnun Íslands, Reykjavík. 8. Kristján Sæmundsson 1982. Öskjur á virkum eldfjallasvæðum Íslands. Bls. 221–239 í: Eldur er í norðri (ritstj. Helga Þórarinsdóttir, Ólafur H. Óskarsson, Sigurður Steinþórsson & Þorleifur Einarsson). Sögufélag, Reykjavík. 9. Kristján Sæmundsson & Freysteinn Sigmundsson 2013. Öskjukerfið. Bls. 318–357 í: Náttúruvá á Íslandi – eldgos og jarðskjálftar (ritstj. Júlíus Sólnes, Freysteinn Sigmundsson & Bjarni Bessason). Viðlagatrygging Íslands og Háskólaútgáfan, Reykjavík. 10. Magnús T. Guðmundsson, Kristín Jónsdóttir, Hooper, A., Holohan, E.P., Sæmundur A. Halldórsson, Benedikt G. Ófeigsson, Cesca, S., Kristín S. Vogfjörð, Freysteinn Sigmundsson, Þórdís Högnadóttir, Páll Einarsson, Olgeir Sigmarsson, Jarosch, A.H., Kristján Jónasson, Eyjólfur Magnússon, Sigrún Hreinsdóttir, Bagnardi, M., Parks, M.M., Vala Hjörleifsdóttir, Finnur Pálsson, Walter, T.R., Schöpfer, M.P.J., Heimann, S., Reynolds, H.I., Dumont, S., Bali, E., Guðmundur H. Guðfinnsson, Dahm, T., Roberts, M.J., Hench, M., Belart, J.M.C., Spaans, K., Sigurður Jakobsson, Gunnar B. Guðmundsson, Hildur M. Friðriksdóttir, Drouin, V., Dürig, T., Guðfinna Aðalgeirsdóttir, Riishuus, M.S., Pedersen, G.B.M., van Boeckel, T., Björn Oddsson, Pfeffer, M.A., Barsotti, S., Baldur Bergsson, Donovan, A., Burton, M.R., Aiuppa, A. 2016. Gradual caldera collapse at Bárdar- bunga volcano, Iceland, regulated by lateral magma outflow. Science 353, 6296. DOI: 10.1126/science.aaf8988. 11. Ólafur Jónsson 1945. Ódáðahraun. I–III. Norðri, Akureyri. 425+447+405 bls. 12. Sigurður Þórarinsson 1963. Eldur í Öskju. Almenna bókafélagið, Reykja– vík. 48 bls. 13. Haraldur Sigurðsson & Sparks, R.S.J. 1978. Rifting episode in North Ice- land in 1874–1875 and the eruptions of Askja and Sveinagjá. Bulletin of Volcanology 41. 149–167. 14. Hartley, M.E. & Þorvaldur Þórðarson 2012. Formation of Öskjuvatn cal- dera at Askja, North Iceland: Mechanism of caldera collapse and implica- tions for the lateral flow hypothesis. Journal of Volcanology and Geother- mal Research 227–228. 85–101. 15. Annertz, K., Nilsson, M. & Guðmundur E. Sigvaldason 1985. The post- glacial history of Dyngjufjöll. Norræna eldfjallastöðin 8502, Háskóli Íslands, Reykjavík. 22+7 bls. 16. Guðmundur E. Sigvaldason, Annertz, K. & Nilsson, M. 1992. Effect of glacier loading/deloading on volcanism: postglacial volcanic produc- tion rate of the Dyngjufjöll area, central Iceland. Bulletin of Volcanology 54. 385–392. 17. Dugmore, A.J., Cook, G.T., Shore, J.S., Newton, A.J., Edwards, K.J. & Guðrún Larsen 1995. Radiocarbon dating tephra layers in Britain and Iceland. Radiocarbon 37. 379–388. 18. Kristján Sæmundsson, Magnús Á. Sigurgeirsson & Karl Grönvold 2012. Þeistareykir. Jarðfræðirannsóknir 2011. ÍSOR-2012/024. Íslenskar orkurannsóknir, Reykjavík. 61 bls. 19. Esther Ruth Guðmundsdóttir, Guðrún Larsen & Jón Eiríksson 2011. Two new Icelandic tephra markers: The Hekla Ö tephra layer, 6060 cal. yr BP, and Hekla DH tephra layer, 6650 cal. yr BP. Land-sea correlation of mid- Holocene markers. The Holocene 21. 629–639. 20. Mangerud, J., Furnes, H. & Jóhansen, J. 1986. A 9000-years old ash bed on the Faroe Islands. Quaternary Research 26. 262–265. 21. Andrews, J.T.,Áslaug Geirsdóttir, Jórunn Harðardóttir, Principato, S., Karl Grönvold, Gréta Björk Kristjánsdóttir, Guðrún Helgadóttir, Drexler J. & Árný Erla Sveinbjörnsdóttir 2002. Distribution, sediment magnetism and geochemistry of the Saksunarvatn (10,180 +/-60 cal. yr BP) tephra in marine, lake and terrestrial sediments, northwest Iceland. Journal of Quaternary Science 17. 731–745. 22. Lohne, Ø.S., Mangerud, J. & Birks, H.H. 2013. Precise 14C ages of the Vedde and Saksunarvatn ashes and the Younger Dryas boundaries from western Norway and their comparison with the Greenland Ice Core (GICC05) chronology. Journal of Quaternary Science 28. 490–500. 23. Rasmussen, S.O., Andersen, K.K., Svensson, A.M., Steffensen, J.P., Vinther, B.M., Clausen, H.B., Siggaard-Andersen, M.-L., Andersen, S.J., Johnsen, S.J., Larsen, L.B., Dahl-Jensen, D., Bigler, M., Röthlisberger, R., Fisher, H., Goto-Azuma, K., Hansson, M.E. & Ruth, U. 2006. A new
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.