Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2016, Page 25

Náttúrufræðingurinn - 2016, Page 25
97 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags INNGANGUR Ilmbjörk (Betula pubescens Ehrh.) er eina íslenska trjátegundin sem af náttúrunnar hendi myndar sam- fellda skóga hér á landi. Tvær aðrar trjátegundir eru náttúrulegar á Íslandi. Önnur er ilmreynir (Sorbus aucuparia L.) sem er algengur í birkiskógum og birkikjarri en vex einungis sem stakstætt tré eða sem nokkur tré í hnappi.1 Hin tegundin er blæösp (Populus tremula L.). Hún er mjög sjaldgæf og hefur einungis fundist á nokkrum stöðum á Austur- og Norðurlandi.2 Víðitegundirnar gulvíðir (Salix phylicifolia L.) og loð víðir (Salix lanata L.) geta verið hávaxnar, sérstaklega sú fyrrnefnda. Þær vaxa víða í bland við birki og mynda oft runnalag hávaxnari birkiskóga.2 Íslenska birkið er oft lágvaxið og runnkennt og skýrist vaxtarformið að einhverju leyti af erfðablöndun Arnór Snorrason, Björn Traustason, Bjarki Þór Kjartansson, Lárus Heiðarsson, Rúnar Ísleifsson og Ólafur Eggertsson Ritrýnd grein Náttúrulegt birki á Íslandi – Ný úttekt á útbreiðslu þess og ástandi Ilmbjörk (Betula pubescens Ehrh.) er eina trjátegundin sem af náttúrunnar hendi myndar samfellda skóga hér á landi. Við landnám myndaði birkið eitt algengasta gróðurvistkerfið á láglendi og er áætlað að það hafi þá þakið stóran hluta af þurrlendi á láglendi eða á bilinu 20–30 þúsund ferkílómetra. Þegar byrjað var á síðustu öld að meta gróflega það sem eftir var af upprunalegum birkiskógi og birkikjarri var ljóst að það var aðeins lítið brot. Fornleifarannsóknir, frjókornagreiningar og sagnfræðilegar heimildir benda til þess að birkiskógum hafi verið eytt skipulega á fyrstu öldum eftir landnám til að rýma fyrir beitilandi. Á fyrri hluta áttunda áratugar síðustu aldar var hafist handa við fyrstu kortlagningu birkis á Íslandi og svipuð úttekt var gerð 15 árum síðar. Það verk sem hér er kynnt er þriðja kortlagningin á birki á landsvísu og fór hún fram á árunum 2010 til 2014. Heildarflatarmál náttúrulegra birkiskóga og birkikjarrs var metið 1.506 km2. Það er töluvert hærra en niðurstöður úr fyrri rannsóknunum sýndu: 1.250 km2 í fyrstu athugun og 1.183 km2 í hinni næstu. Með því að skoða aldurssamsetningu birkiskóganna var reynt að meta nýliðun á skóglausu landi og staðfestu niðurstöðurnar að náttúrulegt birki á Íslandi hefur verið í töluverðri sókn á síðustu áratugum eftir margra alda hnignunarskeið. Áætlað er að nýliðun birkis á Íslandi nemi 130 km2 frá árinu 1989 til 2012. Nýliðun skiptist ójafnt á landshluta. Hún var hlutfallslega mest á Vestfjörðum, Vesturlandi og Suðurlandi en minni á Norðurlandi og Austurlandi. Þetta hafði nokkra samsvörun við misjafna aukningu sumarhita eftir landshlutunum á árunum 1989–2006. Sambærileg samsvörun við misjafnan samdrátt í sauðfjárstofninum á árabilinu 1989– 2012 reyndist minni þótt leitnin væri í sömu átt. Náttúrufræðingurinn 86 (3–4), bls. 97–111, 2016

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.