Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2016, Síða 35

Náttúrufræðingurinn - 2016, Síða 35
107 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags af birki, fjalldrapa og blendingi þessara tegunda í mólögum sýna að útbreiðsla birkis hefur verið óstöðug frá síðustu ísöld og fram að landnámi og fylgt náið hitafarsbreytingum á tímabilinu.3 Rannsóknir á land námi birkis við skógarmörk í Norður- Noregi og á Kólaskaga samhliða auknum sumarhita gáfu svipaða niðurstöðu.43 Beitarálagið hafði þó meiri áhrif á aukna útbreiðslu birkisins en aukinn sumarhiti. Á því rannsóknarsvæði þar sem beitar álagið var mest lækkuðu skógarmörk. Á þremur rannsóknar- svæðum öðrum stóðu þau í stað en hækkuðu á tveimur svæðum. Þetta gerðist þrátt fyrir að aukning sumarhita væri svipuð á öllum rannsóknarsvæðunum og reynt hafi verið að velja svæði sem voru landfræðilega lík. Fleiri þættir stýra landnámi birkis en beit og sumarhiti. Þetta hefur komið fram í rannsóknum á landnámssvæðum birkis á Skeiðar - ársandi þar sem fræuppsprettur eru í töluverðri fjarlægð. Fræframleiðsla og spírun fræs eru hitaháðir ferlar og góðum fræárum getur fylgt öflugt landnám birkis, eins og gerst hefur á Skeiðarársandi á síðustu áratugum. Það landnám virðist helst skýrast af því að saman fóru góð fræár með miklu magni af þroskuðu fræi, hagstæð spírunarskilyrði og lítið beitarálag sem allt lagði grunninn að fyrstu kynslóð birkis á sandinum í byrjun tíunda áratugar síðustu aldar.48 Slík skilyrði geta verið tímabundin og tilviljunarkennd. Það kom í ljós á Skeiðarársandi þar sem nýliðun dróst mjög saman eftir 1998. Í ungskóginum eru ungplönturnar byrjaðar að framleiða töluvert af fræi en spírunargeta þess er hins vegar afar lítil miðað við spírunargetu fræs í eldri skógum í Skaftafelli og Morsárdal og í jaðri þeirra.49 Lífeðlisfræðilega er þessi munur óútskýrður en böndin berast að gæðum og magni frjókorna. Þessi hindrun hægir á landnámi birkis til lengri tíma litið. Setgerðin þar sem fræið spírar og smáplantan vex upp hefur einnig mikil áhrif á landnám birkis og vaxtarhraða þess.50 Á landgerðum þar sem frosthreyfingar eru miklar eða svarðgróður þykkur og raki í jarðvegi sveiflugjarn eru skilyrði léleg fyrir landnám birkis þótt fræregn sé nægjanlegt og fræin spírunarhæf. Fjarkönnun á gróðri á norður- slóðum, þar sem athugaður var munur á blaðgrænu gróðurs á árabilinu 1982 til 2010, leiddi í ljós að aukningin var mest á vestari helmingi landsins og minnkaði eftir því sem austar dró.51 Þetta er í samræmi við landshlutamun á nýliðun birkis sem hér hefur verið lýst. Almennt var mest aukning á blaðgrænu á árunum 1982–89, nokkuð minni á tímabilinu 1990–99, en minnst aukning var á árabilinu 2000–2010. Wöll11 safnaði sýnum úr íslensku birki til aldurs- og vaxtargreininga og komst að þeirri niðurstöðu að birki hefði á tímabilinu 1997-2006 aukið þvermálsvöxt miðað við tímabilið 1987–1996. Það styrkir þá kenningu að aukna útbreiðslu birkis megi að nokkru leyti rekja til samspils hækkandi sumarhita á Íslandi vegna veðurfarsbreytinga 9. mynd. Birkiskógurinn í Aðaldalshrauni í Aðaldal, Suður-Þingeyjarsýslu hefur aftur á móti lítið breyst frá síðustu úttekt. Kortið til vinstri sýnir eldri kortlagninguna frá 1987–91 en kortið hægra megin nýju kortlagninguna frá 2010–14. Á það kort hafa verið dregnar útlínur eldri kortlagningarinnar til að sýna muninn á lögun skógarins. Ljóst er að eldri kortlagningin er að hluta til mun grófari en sú yngri en það hafa líka orðið breytingar á útbreiðslu birkis, t.d. í vegsvæði þjóðvegarins sem sker landið. Með samanburði við eldri kortlagninguna sést vel að birki frá síðustu áratugum nær nú alveg upp að vegöxlum. – The figure shows the mapped birch woodland in the 1987–91 inventory (left) compared with the same area mapped in the inventory presented in this paper (right). Two height classes, higher than 2 m (brown) and lower than 2 m (yellow) are shown on the map from 1987–91. On the map from 2010–14 the height at maturity is shown; shrubland (<2 m) (yellow), woodland (2–5 m) (brown) and forest (>5 m) (red).The black line denotes the border of the mapped area in 1987–91. The area, the Aðaldalshraun lava-field in North Iceland, is a typical site where the distribution of birch has not changed much since the last inventory. Nevertheless, there are some changes that can be observed on the main road strip through the woodland, now grown with newgrowth of birch up to the road. Mynd/Fig.: Björn Traustason 2016.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.