Náttúrufræðingurinn - 2016, Qupperneq 57

129
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
og mælitækja. Prófessor Prytz hafði
verið lykilmaður Dana við upptöku
metra sem lengdareiningar og
fulltrúi Dana í alþjóðlegu samstarfi
um mál og vog. Þorkell þekkti því
vel til þessara mála og það lá beint
við að hann yrði forstöðumaður
Löggildingarstofnunarinnar. Hann
undirbjó jafnframt stofnun Veður-
stofu Íslands og varð forstöðumaður
hennar frá 1920. Jafnhliða þeirri
vinnu hélt Þorkell áfram jarðhita-
rannsóknum sínum og varð einn
helsti sérfræðingur landsins á því
sviði fram undir 1940.
NIÐURSTÖÐUR ÞORKELS
UM RADON Í HVERAGASI
Í ritinu On Thermal Activity in Iceland
and Geyser Action4 árið 1940 birti
Þorkell yfirlit yfir rannsóknir sínar á
hveragösum, þar á meðal mælingar
á radoni. Niðurstöður hans um
radon eru sýndar í 1. töflu.
Nú hafði hann skipt um skoðun á
uppruna hitans og taldi sig sjá merki
þess að vaxandi styrkur radons fylgdi
aukinni jarðhitavirkni. Hitagjafinn
væri líklega berg með óvenju miklu
af geislavirkum efnum sem yllu
hitanum. Á þessari túlkun Þorkels
er þó sá annmarki að tölur hans
um radon sýna aðeins geislavirkni í
hverjum lítra hveragassins en segja
ekkert um magn þess hveragass sem
hverinn gefur frá sér. Forvitnilegt
hefði verið að reikna hve mikið
radon fylgir hverjum lítra í rennsli
Staður – Location nC/L gas Bq/L gas Vol % N2+ Ar
Hjálmstaðalaug 0,57 21,1 99,6
Breiðholtslaug 0,85 31,5 99,8
Veggjalaug 0,90 33,3 99,7
Úteyjarhverir 0,93 34,4 99,1
Selfosslaug 0,99 36,6 100
Suður-Reykir 1,04 38,5 100
Kollafjarðarlaug 1,07 39,6 99,4
Norður-Reykir 1,14 42,2 100
Reykjavellir, Biskupstungum 1,41 52,2 98,6
Laugalandslaug 1,41 52,2 100
Reykir, Skagafjörður 1,82 67,3 100
Reykjanes, Grímsnesi 1,96 72,5 99,2
Laugarvatnshverir 2,33 86,2 95,3
Reykjahverfi 2,58 95,5 92,0
Reykjanes, Ísafjarðardjúpi 3,50 130 99,8
Stóra-Kroppslaugar 3,61 134 99,9
Reykjafoss 3,75 139 3,5
Kleppjárnsreykjahverir 4,02 149 100
Laugarnes (Þvottalaugar) 4,26 158 100
Reykir, Ölfus 4,60 170 5,8
Hengill 4,62 171 2,1
Deildartunguhver 4,64 172 99,4
Krafla 4,94 183 3,0
Laugarás 5,01 185 100
Hverahlíð 5,02 186 7,1
Námafjall 5,18 192 2,6
Hveramóahver 5,87 217 4,3
Reykjanestá 6,35 235 1,5
Grafarbakkahverir 7,67 284 93,6
Hurðarbakslaugar 8,02 297 99,1
Dynkur 8,13 301 93,1
Sturlu-Reykjahverir 9,50 352 99,5
Sogahver 11,4 422 8,5
Miðdalur 12,9 477 5,9
Hveravellir 14,8 548 17,7
Skrifla 14,8 549 93,1
Hveradalir, Hengill 15,1 559 2,6
Kerlingarfjöll 31,4 1.162 1,7
Geysissvæði, Fata 56,2 2.078 28,0
Fremstidalur 60,5 2.239 11,4
Geysissvæði nr. 6, 22, 30, 57 71,5 2.646 33,3
Geysissvæði, Litli-Strokkur 223 8.258 18,1
1. tafla. Niðurstöður Þorkels Þorkelssonar
um geislavirkni af völdum radons í
hveragasi. Einingar Þorkels voru nanocurie/
lítra gass en nú er algengari einingin
Becquerel (1 nC= 37 Bq). Í 4. dálki er rúm–
málsprósenta (Vol%) niturs og argons í
hveragasinu. Upplýsingar um staði þar sem
sýni voru tekin er að finna í ritum Þorkels2,4
og almennt í skýrslu Helga Torfasonar.5 –
Results of Thorkell Thorkelsson on
radioactivity due to radon in geothermal
gas. The unit used by Thorkelsson was
nanocurie/liter of gas but a more common
unit today is Becquerel. (1 nC = 37 Bq).
Column 4 shows the volume percentage of
nitrogen and argon in the geothermal gas.
Locations of sampling sites are described in
reports of Thorkelsson2,4 and in general by
Helgi Torfason.5