Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2016, Side 64

Náttúrufræðingurinn - 2016, Side 64
Náttúrufræðingurinn 136 Snævarr Guðmundsson Ritrýnd grein 61 Cygni – fjarlægð fastastjörnu mæld frá Íslandi Inngangur Stjarnan 61 Cygni lætur lítið yfir sér þegar horft er á hana berum augum (1. mynd) en aðgreinist í sjónauka í tvístirni (61A og 61B) með vítt hornbil. Sýndarbirtustig 61A er 5,2 og 61B 6,05. Hún er rauntvístirni, myndað af tveimur rauðum dvergstjörnum á meginröð (K5V+K7V). Yfirborðshiti 61A er ~4400°K og 61B ~4000°K. Þær eru smærri, kaldari og daufari en sólin (yfirborðshiti 5600°K) og hafa um 15% og 16% af ljósafli sólar.1 Báðar eru þær breytistjörnur, 61A vegna sólbletta- og lithvolfsvirkni tengdri möndulsnúningi, en 61B er blossastjarna.2 Tvístirnið 61 Cygni var í 27 og 28. sæti í röð nálægustu stjarna árið 2016.3 Sjónlínuhraði er 108 km/s en það styður tilgátur um að parið eigi ekki uppruna í þunnkringlu vetrarbrautarinnar (e. thin galactic disk).1 Snemma á 20. öld kom í ljós að 61 Cygni tilheyrir hópi stjarna sem ferðast í sömu stefnu í geimnum.4 Nokkrir hópar samferða stjarna eru þekktir og er talið að þeir eigi uppruna sinn í eldri þykkkringlu (e. thick galactic disk) vetrarbrautarinnar.5 Stjarnan 61 Cygni í Svansmerkinu er sýnileg berum augum undir myrkum himni en birtist sem tvær stjörnur í litlum sjónaukum. Þær deila sameiginlegri þyngdarmiðju og eru því tvístirni. Í upphafi 19. aldar var ályktað að 61 Cygni væri nærri sólu vegna hraðrar eiginhreyfingar og að fjarlægðin til hennar væri því mælanleg. Árið 1837 tókst þýska stjörnufræðingnum Bessel að mæla hana. Niðurstöður hans bentu til rúmlega 10 ljósára fjarlægðar en nýlegar gervitunglamælingar sýna að tvístirnið er 11,4 ljósár frá sólu. Í þessari grein eru kynntar stjarnhnitamælingar á 61 Cygni frá árunum 2012–2016. Niðurstöður þeirra voru bornar saman við viðurkennd gildi á umferðartíma tvístirnisins, eiginhreyfingu þess og sólmiðjuhliðrun, til þess að meta fjarlægðina. Niðurstöðurnar sýna að hægt er að nota meðalstóra stjörnusjónauka áhugamanna, myndflöguvélar og sérhæfðan tölvuhugbúnað til að meta brautir tvístirna og áætla fjarlægðir nálægustu fastastjarna. 1. mynd. Svanurinn er áberandi merki á haustmánuðum á norðurhveli. Rauða örin bendir á 61 Cygni. Til að sjá báðar stjörnur- nar þarf a.m.k. 10 x 50 handkíki. – Cygnus is a prominent autumn constellation, seen from the northern hemisphere. The arrow points to 61 Cygni‘s position. To visually separate the star into a pair an ocular of at least 10x magnification is needed Náttúrufræðingurinn 86 (3–4), bls. 136–143, 2016

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.