Náttúrufræðingurinn - 2016, Qupperneq 86

Náttúrufræðingurinn
158
Ég þakka þeim félögum tilskrifin. Umræða sem vekur athygli
á bágu ástandi íslenskra vistkerfa og afneitun vandans er afar
þörf. Í grein minni er bent á löngu kunnar staðreyndir sem
ræddar hafa verið ýtarlega á margvíslegum vettvangi (ýmsar
heimildir tilgreindar á vefsetri mínu, www.moldin.net, m.a.
undir: Landnýting / Staða sauðfjárframleiðslu).
Alvaran liggur fyrst og fremst í því að samfélagið bregst ekki
við þessum staðreyndum. Land er víða í slæmu ástandi og beit
á auðnir landsins og rofsvæði er með öllu ósjálfbær landnýting.
Gríðarlega háar stuðningsgreiðslur frá hinu opinbera taka ekki
mið af ástandi landsins. Lög um lausagöngu búfjár og rétt
manna til að beita á annarra land eru úrelt.
Í leiðaranum er hvergi farið fram á lögbrot eins og þeir Jón
og Ólafur ýja að. Hins vegar er bent á að orðið sé aðkallandi
að færa lög um sauðfjárbeit til nútímahorfs. Þeir draga orð
mín um kolefnisspor við sauðfjárframleiðslu í efa en ég bendi
á að gnótt alþjóðlegra rannsókna liggur fyrir um kolefnisspor
búfénaðar (sjá t.d. Atmospheric Environment 49, 13–23). Stór
hluti framleiðslunnar er fluttur út (um 35% um þessar mundir)
á sama tíma og neysla innanlands fer minnkandi. Stærstu
umhverfissamtök landsins, fjöldi sérfræðinga og stofnanir á
borð við Landgræðslu ríkisins hafa bent á þessar staðreyndir
áratugum saman.
Sjálfsagt er að styðja við íslenskan landbúnað. Það á einnig
við um sauðfjárrækt þar sem hún er undirstaða byggðar og
nýtir vel gróin beitilönd í góðu ástandi. Á hinn bóginn er
það vitaskuld andstætt öllum skynsamlegum sjónarmiðum
að samfélagið styrki beitarnýtingu þar sem hún á engan
veginn heima. Enda telja þeir Jón Viðar og Ólafur það miður
í athugasemd sinni að vantað hafi á „nægjanlega áherslu á
sjálfbærni beitarnýtingar“ við gerða búvörusamninga og segja
það „rétt að forystumenn bænda hefðu þurft að sýna þessum
málum miklu betri skilning en raun ber vitni“. Síðan bæta
þeir því við að ekki tjói „að svara í sömu mynt“. Ég tel þó að
landverndarfólk hafi fremur sýnt dæmalaust langlundargeð
en hörku, vísað til faglegra gagna og raunar rétt fram hinn
vangann hverju sinni.
Ég er sammála þeim Jóni Viðari og Ólafi um að „hið yfir
þyrmandi vandamál dreifðrar byggðar [hafi] verið skortur
á atvinnutækifærum“. Jafnframt tel ég að einhæfur
stuðningur á borð við þann sem búvörusamningar fela
í sér sé ekki til þess fallinn að leysa vanda hinna dreifðu
byggða. Samningsgerðin endurspeglar hagsmunagæslu fyrir
hönd atvinnugreinarinnar sjálfrar en ekki frjóa hugsun eða
framsækna stefnu um uppbyggingu í sveitum landsins.
Víða erlendis er leitast við að hverfa frá þeirri aðferðafræði
sem notuð er hérlendis við stuðning við landbúnað, m.a. í
Evrópusambandinu og Bandaríkjunum.
Rétt er að árétta að áratugum saman hefur verið reynt að
benda á að laga þurfi beitarnýtingu í landinu að landkostum
og færa umhverfi sauðfjárræktar til nútímahorfs, meðal
annars að því er lýtur að ástandi vistkerfa, lausagöngu búfjár
og réttinum til að beita á annarra land. Slíkum ábendingum
hefur ýmist verið mætt af fálæti eða með aðdróttunum um
meintar árásir á íslenskan landbúnað. Má hér benda á greinar
og viðtöl í Bændablaðinu og víðar árin 2015 og 2016. Neikvæð
viðbrögð við ábendingum um landnýtingu eru – vitaskuld –
góðum sauðfjárbændum til ama. Afneitun umhverfisvanda er
alþjóðlegt vandamál og í leiðara mínum er varpað nokkru ljósi
á klassísk afneitunarfræði. Þeir Jón Viðar og Ólafur taka í aðra
röndina undir þau sjónarmið sem ég set fram í leiðaranum –
en annað sem þeir rita er því miður dæmi um slíka afneitun.
Ólafur Arnalds
Athugasemd ritstjóra
Svar
við athugasemd við leiðara um sauðfjárbeit og ástand landsins
Ritstjórn Náttúrufræðingsins hefur ákveðið að þegar
aðsendar athugsemdir berast við greinar sem birtar
hafa verið í tímaritinu, verði viðkomandi höfundi
boðið að bregðast við í sama hefti. Er það í samræmi
við það sem almennt tíðkast þegar allt að hálft ár getur
liðið milli tölublaða. Ritstjóri áréttar að leiðarar eru
allajafna skrifaðir af einstaklingum utan ritstjórnar og
endurspegla ekki afstöðu ritstjórnar. Leiðarahöfundur
skrifar um tiltekið málefni skv. beiðni ritstjórnar, undir
nafni og á eigin ábyrgð. Það er því langsótt að kalla eftir
því að ritstjórn biðjist afsökunar á efni leiðarans og er
þeirri ósk hafnað.
Hverjum og einum er frjálst að senda athugasemd
við leiðara og annað efni tímaritsins og óska eftir
birtingu á henni. Athugasemdir, eins og leiðarinn, eru
á ábyrgð þeirra sem þær rita.