Morgunblaðið - 15.09.2016, Blaðsíða 57

hennar, Ólafi Fr. Sigurðssyni, að
Vesturgötu 45 og síðast hjá Sigurði
Ólafssyni frænda sínum og konu
hans Margréti Ármannsdóttur, en
þau önnuðust hana af kostgæfni síð-
ustu árin sem hún lifði.
Gildaskálinn og
Hótel Ísland
Hans Júlíus Jörgensen, eigin-
maður Petreu, var ráðsmaður á Hót-
el Íslandi og skipamiðlari, en for-
eldrar hans voru Niels gestgjafi
Jörgensen og kona hans Dorothea
fædd Dietrichsen. Niels, faðir Hans
Júlíusar, hafði komið til Íslands með
Trampe greifa og var þjónn hans.
Hafði greifinn útvegað honum veit-
ingaleyfi árið 1857. Í framhaldi af
því festi Jörgensen kaup á húsi á
horni Aðalstrætis og Austurstrætis
árið 1860. Húsið var þá kallað
Jafetshús en eftir að Jörgensen
eignaðist húsið gekk það undir ýms-
um nöfnum, m.a. Greifakráin, Gilda-
skálinn eða einfaldlega Krá Jörgen-
sens. Þar var „Káetan“, „Svínastían“
og „Almenningur“, en svo voru veit-
ingastofurnar nefndar. Jörgensens-
kráin var fyrsta hótelið og helsta
veitingahús Reykjavíkur um árabil.
Nokkuð sukksamt þótti hjá
Jörgensen, eins og eftirfarandi vísa
eftir Hannes Hafstein ber með sér:
Hjá „Jörundi frænda“ sat þreytulegt þing
og þagði hjá óminnis-brunni
en flaskan gekk alltaf án afláts í hring
og offraði á sérhverjum munni.
Til er önnur vísa sem gerð var um
nokkra af fastagestunum:
Heill sé þér Káeta, húsvilltra skjól.
Hangir þar blindfullur Símon á Hól
– á snaga.
Konsúll og Hjörleifur drekka þar dús
Drési og Skúli fá brennivínslús
– í maga.
Níels Jörgensen, Dorothea og
Jóhann Halberg
Niels Jörgensen sigldi til Kaup-
mannahafnar árið 1875 til þess að
undirbúa byggingu Hótel Íslands. Í
Kaupmannahöfn varð hann fyrir
sporvagni og beið bana af. Ekkjan
Dorothea hélt þó rekstrinum áfram.
Hún giftist árið 1877 Jóhanni Hal-
berg, skipstjóra, dönskum manni, og
árið eftir, 1878, fær Halberg veit-
ingaleyfi og hefjast þau hjón handa
við smíði hótels við hliðina á kránni.
Árið 1882 er risið myndarlegt gisti-
hús við Austurstræti 2 og hlýtur
nafnið Hótel Ísland, hið fyrsta hótel
hér á landi. Það átti sér langa og við-
burðaríka sögu og þar voru m.a.
helstu veislur og dansleikir haldnir
næstu tvo áratugi. Árið 1901 er það
stækkað verulega. Vesturálma þess
er reist ásamt turni á mótum
Austurstrætis og Aðalstrætis, og er
þá komið hið endanlega útlit þess. Í
því voru nú fimm salir og 53 gesta-
herbergi. Gamla Jörgensenskráin
var enn við lýði og skipt í þrjár
vistarverur sem, eins og áður sagði,
voru kallaðar Almenningur, Káetan
og Svínastían, og fór það eftir virð-
ingu manna og stétt í þjóðfélaginu
hvar þeir drukku.
Nokkuð löngu síðar, 2. desember
1928, segir Morgunblaðið að búið sé
að opna náðhús fyrir konur í suður-
álmu Hótel Íslands, en slíkt var
nokkur nýbreytni. Náðhúsið var
opnað að tilstuðlan bæjarstjórnar og
með þremur klefum. Fram kemur að
aðgangseyrir sé tíu aurar og að af-
not af mundlaug kosti fimm aura. Er
prýðilega frá öllu gengið þarna, eins
og segir í blaðinu.
Austurstræti 2
Vesturhluti hótelsins var vígður
hinn 30. maí 1902; samtímis því að
haldið var brúðkaup Hans Júlíusar
Jörgensen og Petreu Halldórsdóttur
frá Grund á Akranesi, en eins og áð-
ur sagði var Hótel Ísland elsta eigin-
lega gistihús höfuðstaðarins. Hótelið
brann aðfararnótt 1. febrúar 1944 og
hafði veitingarekstur verið rekinn
þar samfleytt í áttatíu og sjö ár.
Gera má ráð fyrir því að Doro-
thea, móðir Hans Júlíusar, hafi ætl-
að honum að taka við rekstri Hótel
Íslands, en hann var orðinn ráðs-
maður á hótelinu árið sem hann lést.
Petrea hefði þá líklega staðið fyrir
veitingarekstrinum, en hún hafði,
eins og áður kom fram, stundað mat-
reiðslunám í Kaupmannahöfn og
hafði löngum umgengist svokallað
„hefðarfólk“ þess tíma, bæði danskt
sem og íslenskt.
Systkini Hans Júlíusar, Anna
og Wilhelm
Hans Júlíus eiginmaður Petreu
átti systur, Önnu Jörgensen. Hún
giftist Gunnari Þorbjörnssyni, kaup-
manni í Reykjavík, en hann var ætt-
aður ofan úr Stafholtstungum í
Borgarfirði. Synir þeirra voru Georg
Gunnarsson, kallaður „Gíó“ (1902-
1968), og Gunnar Gunnarsson, kall-
aður „Bíi“ (1904-1970). Þegar Gunn-
ar Þorbjörnsson lést giftist ekkjan
Anna Jörgensen þ. 7. desember 1926
Georg Georgssyni lækni á Fá-
skrúðsfirði. Georg þessi var sonur
Georgs veitingamanns Thorsteins-
son á Akranesi, sem byggði
Georgshús eða Vertshúsið á Akra-
nesi, en hann drukknaði í Hoff-
mannsveðrinu 1884. Svona geta ör-
lagatengsl skapast; faðir Petreu,
Halldór Einarsson á Grund, drukkn-
ar í Hoffmannsveðrinu af skipi Pét-
urs Hoffmann, en af því skipi
drukknar einnig Georg Thorsteins-
son, faðir seinni manns Önnu, mág-
konu Petreu.
Wilhelm Jörgensen, bróðir Hans
Júlíusar, varð efnaður úrsmiður í
Kaupmannahöfn; hann fæddist í
Reykjavík árið 1859 en fluttist til
Kaupmannahafnar 12 ára að aldri og
dvaldi síðan við framhaldsnám í iðn
sinni í Þýskalandi og Sviss í upp
undir 30 ár. Wilhelm bar ávallt góð-
an hug til Íslands og á árinu 1939
færði hann Alþingi og Háskóla Ís-
lands stórgjafir, en það voru tvö
mikil listaverk úr eigu Frakkakon-
unga. Þetta voru klukkur sem báðar
eru miklar gersemar. Alþing-
isklukkan er skreytt mislitum
marmara með gylltum bronslegg-
ingum, en sjálft verkið hin mesta
völundarsmíð. Þessi klukka var áður
eign greifans af Chambord í Frakk-
landi, en hann var sonarsonur Lúð-
víks Filips Frakkakonungs er ríkti á
árunum 1830-1848 og Jónas Hall-
grímsson kallaði séra Filippus. Há-
skólaklukkan var hins vegar búin til
af hirðúrsmið Lúðvíks 14. Frakka-
konungs, Carl André Boulle. Er
kassinn meira enn metri á hæð og
allur settur mislitum skelplötum,
sem inn í milli er lagður fögrum
smámyndum.
Hafnarstræti 4
og Laufásvegur 9
Eftir að Petrea missti mann sinn
Hans Júlíus átti hún heima í Hafn-
arstræti 4, hjá mágkonu sinni Önnu
Jörgensen og Gunnar Þorbjörnssyni
og sonum þeirra Georg og Gunnari;
en síðar bjó hún hjá tengdamóður
sinni Dorotheu og síðari manni
hennar Jóhann Halberg, skipstjóra,
hótelhaldara og kaupmanni, á Lauf-
ásvegi 9, en Dorothea lést árið 1923
og Halberg 1933. Bæði þessi heimili
voru orðlögð menningarheimili og
hefur Petrea efalaust stuðlað að því
að svo varð, eins mikil gæðakona og
heimsmanneskja og hún var.
Eins og áður sagði missir Petrea
föður sinn, Halldór Einarsson, sem
þá var 42ja ára. Faðir Halldórs og
afi Petreu, Einar Þorvarðarson út-
vegsbóndi, sem var mikill fram-
kvæmdamaður á Akranesi á sinni
tíð, drukknaði 5. mars 1864 57 ára og
með honum tvö af börnum hans, Jón
og Þóra. Kona Einars, og amma
Petreu, var sú fræga ljósmóðir
Gunnhildur Halldórsdóttir, eldri,
sem tók á móti yfir 1.000 börnum á
Akranesi og nágrenni. Margir for-
feður Petreu drukknuðu á þessum
árum, eins og reyndar svo margir
íbúar sjávarbyggðanna umhverfis
Ísland, þegar engir voru vegirnir og
bátar litlir og lélegir; m.a. drukknaði
faðir Einars, Þorvarður bóndi í
Brautarholti, árið 1808 ásamt sr.
Hálfdáni bróður sínum Oddssyni
presti á Reynivöllum.
Ofan í allt þetta missir Petrea svo
eiginmann sinn, elskulegan og góðan
mann, Hans Júlíus Jörgensen, árið
1908, aðeins 33ja ára að aldri. Árið
eftir, þann 11. mars 1909, fæðir syst-
ir hennar á Akranesi, Emilía, son
sem hún lætur heita í höfuðið á fyrr-
verandi eiginmanni systur sinnar,
Hans Júlíus, sem var Þórðarson, Ás-
mundssonar. Hans Júlíus yngri var
um mörg ár útgerðarmaður á Akra-
nesi, einnig orðlagður fréttaritari
Morgunblaðsins um árabil.
Minningarorð um
Petreu Ingibjörgu
Ragna Jónsdóttir, kennari og
eiginkona Ragnars Jóhannessonar
skólastjóra, skrifar minningargrein í
Morgunblaðið um Petreu Ingibjörgu
Jörgensen þann 25. ágúst 1972. Þar
segir m.a.: „Petrea var orðin liðlega
sjötug þegar ég kynntist henni. Hún
bjó þá hjá Emilíu Þorsteinsdóttur
systur sinni, ekkju Þórðar Ás-
mundssonar, útgerðarmanns. Það
var mjög kært með þeim systrum og
þær höfðu einstakt lag á því að
skapa frísklegt og óþvingað and-
rúmsloft á heimili sínu. Það var glatt
á hjalla í Grundareldhúsinu á
morgnana, yfir rjúkandi kaffi og ilm-
andi nýbökuðu brauði. Þar var ekki
töluð nein tæpitunga, þar fengu eldri
sem yngri að njóta sín, þar þekktist
ekki hið svokallaða kynslóðabil. Við
hjónin vorum svo lánsöm að eignast
þar fastan sess eftir að við fluttumst
til Akraness.
Emilía andaðist fyrir allmörgum
árum, og þá stóðu Petreu allar dyr
opnar hjá systurbörnum sínum og
börnum þeirra. Síðastliðið ár dvaldi
hún á Sjúkrahúsi Akraness. Það var
ávinningur að kynnast Petreu og já-
kvæðum lífsviðhorfum hennar. Hún
prýddi umhverfi sitt, þessi tígulega,
glaðværa kona. Það var skemmti-
legt og fróðlegt að heyra hana rifja
upp endurminningar frá dvöl sinni í
Reykjavík og Kaupmannahöfn. Hún
var fundvís á hið besta í fari fólks,
en lét ávirðingar þess liggja í lág-
inni. Petrea var barnlaus, en litlir
frændur og frænkur áttu athvarf
hjá henni, sem væru þau hennar eig-
in börn, enda voru þau mjög hænd
að Petu frænku. – Hún bar hinn háa
aldur vel, en síðustu mánuðirnir
voru henni erfiðir. Þá brást ekki
fremur en fyrri daginn ræktarsemi
skyldfólks hennar. Við sendum hin-
um stóra hópi aðstandenda inni-
legar samúðarkveðjur og gleðjumst
með þeim yfir björtum og glöðum
minningum um hina látnu heið-
urskonu“.
Heimildir og myndir:
Reykjavík, sögustaður við Sund eftir Pál
Líndal. Reykvíkingar, fólkið sem breytti
Reykjavík úr bæ í borg eftir Þorstein Jóns-
son. Gestir og gestgjafar eftir Gylfa Grön-
dal. Alþýðublaðið, Morgunblaðið og Ljós-
myndasafn Akraness.
Höfundur er fv. framkvæmdastjóri
Dvalarheimilisins Höfða á Akranesi.
Á þjóðhátíð Veitingatjald Halbergs á Landakotstúni við Stýrimannaskólann á Þjóðhátíð 1904. Á myndinni talið frá
vinstri: Halberg, hóteleigandi, Sighvatur Bjarnason, bankastjóri, Sigríður (Zoëga) Jacobsen, Petrea Halldórsdóttir
Jörgensen, Sigríður Snæbjörnsdóttir, kona Þórarins listmála Þorlákssonar, Ragnhildur (Eggerz) Thorlacius, Gunn-
ar Þorbjörnsson, kaupmaður frá Steinum, og Jensen, skipstjóri á e.s. Ísafold.
Uppstilling Myndin sýnir hvar Júlíus Jörgensen ráðsmaður stendur í dyragættinni á Hótel Ís-
landi og fylgist með myndatöku ljósmyndara, sem hann pantaði til að mynda unnustu sína Pet-
reu Ingibjörgu og þrjár vinkonur hennar í lystikerru við hótelið. Myndin ber með sér að vera
tekin skömmu fyrir aldamótin 1900, því að Hótel Ísland hefur ekki verið stækkað að Aðalstræti,
því enn stendur þar húsið sem Einar Jónsson, borgari byggði um 1820.
Ljósmynd/Pétur Brynjólfsson
Hótel Ísland Eftir 1901. Auglýsingar sýna að allfjöl-
breyttur atvinnurekstur hefur verið stundaður í húsinu.
Það brann árið 1944. Ekki var byggt aftur á lóðinni. Þar
var síðar bílastæði, þá Hallærisplan og nú Ingólfstorg.
UMRÆÐAN 57
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. SEPTEMBER 2016
HVAÐ HENTAR
ÞÍNU STARFSFÓLKI?
Hjá okkur færðu ljúffengan mat
úr fyrsta flokks hráefni.
• Fjölbreytta rétti úr fiski, kjöti og grænmeti.
• llmandi og nýbökuð brauð, rík af korni og fræjum.
• Gómsætar súpur, lagaðar með hollustu að leiðarljósi.
• Brakandi fersk salöt og ávexti.
• Við komum til móts við ykkar óskir
kryddogkaviar.is
kryddogkaviar@kryddogkaviar.is
Sími 515 0702 og 515 0701