Morgunblaðið - 15.09.2016, Blaðsíða 58

Niflungahringur
Wagners – hluti
af íslenskum
menningararfi
Fyrir tuttugu árum
var stofnað Richard
Wagner-félag á Ís-
landi. Undirrituð var
einn af stofnendum og
formaður félagsins frá
upphafi. Stofnunin átti
þann helstan aðdrag-
anda að árið 1994 var
sett á svið stytt gerð
Niflungahrings Wag-
ners af Listahátíð í
Reykjavík í samvinnu við Þjóðleik-
húsið, Íslensku óperuna og Sinfón-
íuhljómsveit Íslands. Sýningin kom
þannig til að undirrituð sat í stjórn
Listahátíðar árið 1992 og var á leið
á Wagnerhátíðina í Bayreuth. Val-
garður Egilsson var þá nýtekinn við
formennsku og bað hana að kanna
möguleika á að fá Wagneróperu til
landsins: „Náðu fyrir okkur í
Wagneróperu“ voru orð hans.
Undirrituð fékk viðtal við Wolfgang
Wagner, stjórnanda Wagnerhátíð-
arinnar og barnabarn Richards, og
hann tók málaleituninni um
Wagneróperu á Íslandi vel. Í fram-
haldi kom hann til landsins í janúar
1993 til að skoða aðstæður.
Lítill Hringur á
lýðveldisafmælinu
Hugmyndin um að sviðsetja
stytta gerð Niflungahrings, sem
Wolfgang Wagner setti fram í jan-
úar 1993, kom mjög á óvart. Flestir
hefðu talið að Wagnerleikhúsið í
Bayreuth myndi setja sig upp á
móti slíkum hugmyndum, enda
hafði þetta ekki verið gert áður.
Wolfgang Wagner hafði verið sagt
frá því að Wagneruppsetning yrði
stærsti viðburður hátíðarinnar 1994,
þegar haldið yrði 50 ára afmæli lýð-
veldisins. Honum fannst tilefnið og
tengsl Niflungahringsins við ís-
lenskar bókmenntir kalla á að það
yrði einmitt Hringurinn sem yrði
fyrir valinu en þó með þeim for-
merkjum sem hann taldi okkur ráða
við miðað við tíma og aðstæður.
Hann lagði línurnar hvernig staðið
skyldi að styttingunni, valin skyldu
atriði úr Hringnum og þau tengd
saman með töluðum texta, þannig
að alltaf væri ljóst að ekki væri um
samfellda sýningu að ræða. Búist
hafði verið við að stytta útgáfan
kæmi frá Bayreuth en á endanum
voru megindrög hennar gerð hér
heima. Íslenska styttingin vakti svo
mikla ánægju í Bayreuth að Wolf-
gang gaf strax grænt ljós á það að
fara á næsta reit, sem var að velja
listamenn til uppfærslunnar. Hann
lagði mikið upp úr því að við réðum
íslenska listamenn að svo miklu
leyti sem unnt væri,
því hann taldi mikils-
vert að sjá hvernig
þeir tækjust á við þetta
þetta stórvirki, sem
átti sér svo djúpar ræt-
ur í íslensku menning-
arlífi. Sjálfur hafði
hann listræna yfirum-
sjón og var til ráð-
gjafar um alla lista-
menn sem komu að
sýningunni. Svo gæfu-
lega tókst til að Þor-
steinn Gylfason fékkst
til að skrifa taltextana sem tengdu
atriðin og þau Þórhildur Þorleifs-
dóttir og Sigurjón Jóhannsson sáu
um leikstjórn og leikmynd. Sautján
íslenskir söngvarar tóku þátt í sýn-
ingunni og þrír erlendir gestasöngv-
arar.
Hringnum skilað þangað sem
rætur hans liggja
Frumsýningin var 27. maí og var
þessi eins kvölds langi Niflunga-
hringur sýndur 5 sinnum fyrir fullu
húsi við mikla hrifningu. Atburð-
urinn vakti athygli langt út fyrir
landsteinana, ekki síst fyrir aðkomu
Wagnerhátíðarinnar í Bayreuth að
henni og komu fjölmargir erlendir
gestir gagngert til að sjá sýninguna
auk margra blaðamanna og gagn-
rýnenda sem fjölluðu um sýninguna
eftir á, flestir á mjög lofsamlegum
nótum. Ritstjóri Opera Now,
Graeme Kay, komst svo að orði:
„Þegar íslenskt óperusamfélag til-
kynnti áform um uppsetningu Nifl-
ungahrings, sem hluta af afmæl-
ishaldi vegna 50 ára lýðveldis
landsins, varð enginn undrandi,
a.m.k. ekki utanlands, Wagner hafði
jú við gerð Hringsins látið greipar
sópa í 13. aldar bókmenntum lands-
ins, Íslendingasögunum, Eddu-
kvæðunum, Völsungasögu og
Snorra-Eddu. Að koma með Wag-
ner til Íslands jafngilti því að skila
Hringnum aftur þangað sem rætur
hans liggja.“
Meiri Wagner
Þessi sviðsetning Niflungahrings-
ins á einu kvöldi var hin fyrsta í
heiminum sem undirritaðri er kunn-
ugt um, áður er aðeins vitað um
styttingar í konsertuppfærslum. Tíu
árum síðan tókst aftur samstarf
Listahátíðar við Þjóðleikhús og Sin-
Eftir Selmu
Guðmundsdóttur
» Íslendingum rennur
blóðið til skyldunnar
að takast á við Wagner
en um leið að hlúa að ný-
sköpun listgreinarinnar.
Selma Guðmundsdóttir
Lepage Frá uppsetningu Lepage á Valkyrjunni í Metropolitan-óperunni.
58 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. SEPTEMBER 2016
Talandi um hina
gömlu, góðu flokka, Al-
þýðuflokkinn og Al-
þýðubandalagið minn-
ist ég þess ekki að
liðsmenn þeirra í borg-
arstjórn eða á Alþingi
hafi haft á móti stað-
setningu Reykjavík-
urflugvallar í Vatns-
mýrinni eða amast
mikið við honum, og
viljað hann burt hið
fyrsta, eins og núverandi stjórnvöld í
borginni, enda var þetta skynsamt
fólk, sem gerði sér fulla grein fyrir
nauðsyn þess og brýna þörf að hafa
flugvöllinn þar sem hann er. Þá voru
fjármálamógúlarnir heldur ekki að
skipta sér af stjórnmálum eða borg-
armálefnum í jafn ríkum mæli og nú
tíðkast, vaðandi yfir allt og alla í
krafti auðsins, kaupandi lóðir úti um
borg og bý til að reisa þar hótel á
hótel ofan og flæmandi allar almenn-
ar verslanir burt úr miðbænum. Í
þeirra augum og borgaryfirvalda á
miðbærinn að vera fyrir ferðafólkið
frekar en okkur íbúana. Það fer
heldur varla að verða pláss fyrir
okkur neins staðar lengur með
þessu áframhaldi.
Og nú skal flugvöllurinn fara,
hvað sem hver segir. Flugvellir eiga
ekki að vera inni í miðri borg er oft
sagt. Það hefði átt að segja það við
Bretana, þegar þeir tóku útengjar
Reynistaðarbýlisins í Skerjafirði til
þess að búa til þennan flugvöll á fyr-
ir 75 árum. Þá hefðu þeir reynt að
finna einhvern annan stað fyrir hann
strax, en nú vill svo til, að þeim
fannst þetta hentugasti staðurinn
fyrir þennan flugvöll, og hann hefur
nýst okkur ágætlega í þann tíma, og
þjónað öllum vel, sem um hann hafa
farið, í fyrstu bæði innanlands- og
utanlandsflugi, en síðan innanlands-
flugi og flugi til Grænlands og Fær-
eyja. Þarna hefur líka verið góð að-
staða fyrir kennslu- og æfingaflug,
svo að sé ekki talað um sjúkraflugið,
sem er bráðnauðsynlegt alla vega
séð, að sé hér innan borgarmark-
anna, enda veit ég ekki, hvað menn
eru að hugsa að ætla að reisa þarna í
nágrenninu þetta stór-
eflis þjóðar- og há-
skólasjúkrahús, og
vilja ekki gera mönnum
kleift að geta komið
dauðsjúkum sjúkling-
um utan af landi fljótt
og örugglega undir
læknishendur, sem
verður ekki hægt, ef
flugvöllurinn fer úr
Vatnsmýrinni, og neyð-
arbrautin lokuð.
Hvað hávaðann af
flugvellinum snertir, þá
segi ég þetta: Þeir, sem
þola engin umhverfishljóð af neinu
tagi, hvort heldur flugvélaþyt eða
kirkjuklukknahljóm, ættu að búsetja
sig einhvers staðar annars staðar en
í borg. Ekki hefur neinn kvartað,
sem býr eða starfar í næsta ná-
grenni flugvallarins, enda má öllu
venjast svo að gott þyki. Þeir, sem
óttast hættur af flugumferð, ættu að
leita sérfræðingsaðstoðar, enda eiga
þeir að vita, að það kemst enginn
maður hættulaust í gegnum lífið.
Hætturnar leynast alls staðar. Mað-
ur þarf ekki nema fara út í umferð-
ina til þess.
Þeir, sem halda því fram að flug-
vellir séu hvergi inni í miðjum borg-
um hafa greinilega ekki ferðast mik-
ið um heiminn, segi ég nú, því að
Kastrup-flugvöllur er inni í miðju
íbúðahverfi. Sama er að segja um
Arlanda-flugvöll í Stokkhólmi og
aðra flugvelli í nágrannalöndunum.
Þegar farið er út úr flugvallarbygg-
ingunni á Kennedy-flugvelli í New
York, þá er maður kominn beint út í
hringiðu stórborgarinnar, svo að það
fólk sem sér allt svart og rautt við
staðsetningu Reykjavíkurflugvallar,
hefur ekki ferðast víða eða tekið eft-
ir staðsetningu flugvalla í öðrum
borgum, segi ég.
Svo er verið að mæðast yfir því, að
fólki fari fækkandi á landsbyggðinni.
Þá spyr ég: Er það nokkur furða,
þegar sífellt er verið að minnka
þjónustuna við það, og á nú að taka
flugvöllinn alveg í burtu líka, helstu
samgönguæðina við miðstöð þjón-
ustunnar í næsta nágrenni við hann,
og það getur heldur ekki verið
öruggt að komast eins og skot undir
læknishendur verði það dauðsjúkt
og þurfi að komast á Landspítalann?
Ég skil blessað landsbyggðarfólkið
vel og að það vilji heldur vera hérna í
borginni í örygginu heldur en búa
úti á landi, þar sem það veit ekkert,
hvort því tekst að komast undir
læknishendur nógu fljótt og örugg-
lega. Þess vegna er þjóðaröryggi að
hafa flugvöllinn þar sem hann er.
Nú stendur svo á að í stól borg-
arstjóra situr læknir sem ætti að
hafa skilning á þessu. Það væri
kannski til ráða til þess að hann
sannfærðist um nauðsyn neyð-
arbrautarinnar, sem nú er búið að
loka illu heilli, að hann yrði settur í
leyfi sem borgarstjóri og látinn vera
læknir einhver staðar fyrir vestan,
norðan eða austan og kljást við það
vandamál að koma dauðsjúku fólki
undir læknishendur í Reykjavík í ill-
viðrum á veturna og athuga, hvort
hann þyrfti ekki einhvern tíma að
beita borgarstjóravaldi sínu til að
láta opna neyðarbrautina til þess
arna.
Valsmenn mega svo skammast sín
fyrir tilætlunarsemi sína í þessum
efnum enda eru sjónarmið þeirra
ekki í anda sr. Friðriks, þess mikla
mannvinar, ef þeir vilja fórna
mannslífum fyrir gróðasjónarmið
sín. Það er ekki kristin hugsun.
Fjarri því.
Sem ég er að skrifa þetta, þá heyri
ég í litlu flugvélunum hér fyrir utan
gluggann hjá mér. Ég segi það sama
og Ögmundur Jónasson, að ég mun
sakna þeirra vorboða og sum-
arhljóða úr Vesturbænum, hverfi
Reykjavíkurflugvöllur með öllu. Ég
mótmæli líka þeim illa gerningi.
Hið eilífa stríð um
Reykjavíkurflugvöll
Eftir Guðbjörgu
Snót Jónsdóttur » Þarna hefur líka ver-
ið góð aðstaða fyrir
kennslu- og æfingaflug,
svo að sé ekki talað um
sjúkraflugið sem er
bráðnauðsynlegt, alla
vega séð, að sé hér inn-
an borgarmarkanna.
Guðbjörg Snót
Jónsdóttir
Höfundur er guðfræðingur og
fræðimaður.
Við erum ekki öll
eins þótt yfir okkur sé
til eitt orð – öryrkjar.
Við erum fjölbreyttur
hópur langveikra og
fatlaðra manneskja en
oftast eru sagðar af
okkur fjórar sögur sem
miðlað er til almenn-
ings í gegnum fjöl-
miðla. Hin fyrsta er
sagan af snillingnum
eða hetjunni en sagan af hinum
hættulega er líka algeng, einkum í
myndmiðlum. Umfjöllun um vísinda-
og læknisfræðilegar uppgötvanir
tengdar líkama okkar og sál hefur
einnig aukist á síðasta áratug en ég
held að langalgengasta umfjöllunin í
fjölmiðlum sé um peninga eða skort á
peningum hjá þessum hópi. Engin
ein saga er betri en önnur og engin
ein þeirra skilgreinir okkur frekar en
önnur. Orðið öryrki hefur hins vegar
smám saman fengið á sig svo nei-
kvætt yfirbragð að það nánast kallar
á félagslega skömm (e. stigma) að til-
heyra þessum hópi. Því þurfum við
að breyta.
En það er ef til vill ekki að ósekju.
Heilbrigði er oftast talið hið eðlilega
ástand og það er tengt færni og af-
köstum en sjúkdómar jafnan taldir
afbrigðilegur veruleiki sem gerir
manneskjuna óvirka og háða öðrum.
Þetta var í raun inntak
orðræðunnar sem Þor-
steinn Víglundsson hóf
fyrir nokkru þegar hann
benti á mikla fjölgun ör-
yrkja og þann mikla
kostnað sem af hlytist
fyrir samfélagið þegar
svo og svo hátt hlutfall
væri ekki á vinnumark-
aði. Og hann er ekki sá
fyrsti, enn er ógleymd
skýrslan sem Tryggvi
Þór Herbertsson skrif-
aði fyrir ríkisvaldið um
fjölgun öryrkja á Íslandi.
Kosningar – að hafa samnings-
rétt
Þá komum við að samningum og
samningsrétti, nokkuð sem öryrkjar
hafa ekki. Taumhaldið er stjórn-
valda, hvort sem það eru upphæðir
launa, skerðingar, frítekjumörk eða
afturvirkar launahækkanir – sem við
fengum ekki. En það hafa þó náðst
mikilvægir áfangar í baráttunni eins
og þegar hætt var að tengja lífeyri
við tekjur maka og þegar samið var
um aldurstengda örorkuuppbót. Því
trúi ég því að við getum samið við ríki
og sveitarfélög.
Ég vil ítreka að við erum ekki eins-
leitur hópur, hópur öryrkja. Við eig-
um eins og áður sagði það eitt sam-
eiginlegt að glíma við veikindi eða
fötlun sem hamlar okkur á vinnu-
markaði; eða réttara sagt stundum
hamlar og beinlínis hafnar vinnu-
markaðurinn okkur. Þá getum við
velt því fyrir okkur hvort vinnumark-
aðurinn líti á heilbrigði sem hið eðli-
lega ástand fólks. Ef svo er þá er
ekkert skrítið að öryrkjum skuli
fjölga.
Fæst erum við hetjur eða hættuleg
en við upplifum okkur stundum sem
byrði vegna umtalsins og viðhorfsins
til okkar sem birtist í orðræðunni. En
á næstunni verðum við kjósendur, á
milli 15-16 þúsund talsins, og við ætl-
um að nýta atkvæði okkar mjög vel.
Á næstu mánuðum munum við fylgj-
ast mjög vel með nýjum hugmyndum
verðandi alþingismanna um örorku-
lífeyriskerfið og hvernig megi bæta
það, öllum til hagsbóta, lífeyr-
isþegum, ríkisvaldinu, lífeyrissjóðum
og vinnumarkaðnum. Við leggjum
vitaskuld í púkkið því við viljum vera
sýnileg og virk í samfélaginu. En
hvaða stjórnmálamenn getum við
kosið til að verða hetjurnar okkar?
Hverjar verða hetjurnar okkar?
Eftir Unni H.
Jóhannsdóttur
Unnur H. Jóhannsdóttir
»En á næstunni verð-
um við kjósendur, á
milli 15-16 þúsund tals-
ins, og við ætlum að
nýta atkvæði okkar
mjög vel.
Höfundur er kennari, blaðamaður og
diploma í fötlunarfræði.