Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1993, Síða 50

Sólfríður Guðmundsdóttir hjúkrunarfræðingur
Sjálfsönnun
Frυslu- og mennta-
nefnd HFI og frœðslu-
nefnd Fhh stóðu fyrir
fræðsludegi um sjálfs-
umönnun í mars sl.
Grein þessi er byggð á
erindi sem Sólfríður
Guðmundsdóttir hjúkr-
unarfrœðingur flutti um
notkun sjálfsumömiun-
arlíkans Dorotheu Orem
í heilsugœsluhjúkrun.
Hugtakið „self-care“ hefur
verið þýtt sjálfsumönnun eða
sjálfsbjörg á íslensku. Þegar
leitað var álits hjá Orðabók
Háskólans um þessar þýðingar
var mér tjáð að báðar þýðingar-
nar væru jafnréttar og mætti því
nota þær jöfnum höndum.
Baldur Jónsson hjá íslenskri
málstöð taldi að nota mætti
nýyrðin sjálfsönn eða sjálfs-
önnun í þeirri merkingu sem
„Self-Care“-líkan Orems leggur
til grundvallar. Þessi orð venjast
vel og ég hef kosið að nota hér
orðið sjálfsönnun. Ég nota þetta
tækifæri og hvet hjúkrunar-
fræðinga til að leitast við að nota
íslensk fagorð eða finna nýyrði.
„Orðasafn í hjúkrun" var gefið
út 1987 og er framhald af því
væntanlegt frá orðanefnd hjúkr-
unarfræðinga og munu þessar
þýðingar verða lagðar fyrir nefn-
dina.
Hver er Dorothea
Elizabeth Orem?
Höfundur sjálfsönnunar-
líkansins er Dorothea Elizabeth
Orem. Hún fæddist í Baltimore
árið 1914 og lauk hjúkrunarprófi
snemma á þriðja áratug aldar-
innar. Hún lauk BS námi í
kennslufræði 1939 og meistara-
gráðu í kennslufræði 1945.
Starfsferill hennar hefur ein-
kennst af hjúkrunarkennslu,
ráðgjöf og ritstörfum. Fyrsta
ritverk Orem var gefið út 1956.
Hún hefur verið afkastamikill
höfundur um 39 ára skeið.
Þekktasta verk hennar er „Nur-
sing: Concepts of Practice“ en
þar var hugmyndafræði sjálfs-
önnunar fyrst kynnt árið 1971.
Verkið hefur verið í sífelldri
endurskoðun og var gefið út í
fjórða sinn árið 1992. Til að
byrja með var líkanið mest
notað fyrir fullorðna skjólstæð-
inga, en við endurútgáfu bókar-
innarl980 bætti Dorothea við
kafla um sérþarfir bama. A ár-
legri ráðstefnu heilsugæslu-
hjúkrunarfræðinga í maí 1984
gerði höfundurinn grein fyrir
nýtingu líkansins við heilsu-
gæsluhjúkrun sem hefur verið
gefið út. Þegar bókin var endur-
útgefin 1985 hafði hún bætt við
þætti um hjúkrun fjölskyldna og
hópa. Fram að þessu hafði líkan-
ið verið gagnrýnt fyrir að henta
illa hjúkrun „heilbrigðra" skjól-
stæðinga.
Aðdragandi að notkun
sjá Ifs önnunarlíkans
Orem við heilsugœslu í
Vancouver
Umfangsmikil endurskoðun
fór fram á markmiðum og
stjórnun heilsugæslunnar í
Vancouver árið 1986. í kjölfarið
voru gerðar áætlanir um
markvissari heilsugæslu með
virkari þátttöku skjólstæðinga
sem voru hvattir til aukinnar
ábyrgðar og sjálfsönnunar. Auk
þess var gert verulegt átak í að
skipuleggja forvamir og ákveða
leiðir til að mæta markmiðinu
„heilbrigði fyrir alla árið 2000“.
Hjúkrunarstjórnin gerði ná-
kvæma sjálfsskoðun og setti
fram spurninguna „er hjúkrun
fagstétt eða ekki?“ og í fram-
haldi af því var spurt „hvemig
geta hjúkrunarfræðingar útskýrt
fyrir öðrum hvað það er sem
hjúkrunarfræðingar gera sem
aðrar stéttir gera ekki?“ Sýnt
var fram á að hjúkrunarkenning-
ar og líkön hjálpa hjúkrunar-
fræðingum til að lýsa og skil-
greina hvað þeir em að gera og
hvers vegna. Líkan Orems er
50 HJÚKRUN 1 "2/93 - 69. árgangur