Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2007, Síða 21

FRÆÐSLUGREIN
var aö þróun fyrstu framgagnskerfa
hjúkrunarfræðinga þessara stofnana
(Anna Birna Jensdóttir, 1999; Jónína
Sigurðardóttir, 1999). Á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur var þróað framgangskerfi með
sex færnistigum hjúkrunarfræðinga þar sem
mat á fimm meginþáttum lá til grundvallar
röðun í færnistig. Eftirfarandi þættir voru
metnir: hjúkrunarstarfið, hjúkrunarstjórnun,
hjúkrunarkennsla og -ráðgjöf, hjúkrunar-
rannsóknir og persónubundin atriði. Á
Landspítalanum var þróað framgangskerfi
með fimm færnistigum hjúkrunarfræðinga
þar sem fyrsta stigið var byrjandi og fimmta
stigið var klínískur sérfræðingur þar sem
krafa var um að hjúkrunarfræðingurinn
væri klínískur sérfræðingur á ákveðnu
sérsviði hjúkrunar. Til grundvallar röðun
í kerfinu lá mat á fjórum meginþáttum:
klínískri hjúkrun, samskiptum, símenntun/
fræðslu/rannsóknum og stjórnun. I báðum
framgangskerfunum vó klínísk hjúkrun
þyngst enda um klínísk framgangskerfi að
ræða.
Eftir sameiningu Sjúkrahúss Reykjavíkur
og Landspítalans árið 2000 í
Landspítala-háskólasjúkrahús (LSH) var
framgangskerfi hjúkrunarfræðinga og
Ijósmæðra endurskoðað. Byggðist nýja
framgangskerfið á þeim eldri frá Sjúkrahúsi
Reykjavíkur og Landspítala. Reynt var að
halda í kosti eldri kerfa og sníða vankanta af.
í erindisbréfi framgangsnefndar, dagsettu
22. nóvember 2000, segir að meginverkefni
hennar skyldu vera að: Gera tillögu að
sameiginlegu framgangskerfi sem hafi það
að markmiði að hvetja hjúkrunarfæðinga
til starfsþóunar og þroska í starfi og feli
jafnframt í sér möguleika á launahækkun.
Fyrsta framgangskerfi hjúkrunarfræðinga
og Ijósmæðra hins nýja sjúkrahúss,
LSH, var svo tekið í notkun 1. nóvember
2001. í því kerfi var 31 matsþáttur þar
sem mat á 4 grundvallarþáttum í starfi
hjúkrunarfræðinga lá til grundvallar Þættirnir
lutu að: klínísku starfi, 12 matsþættir;
samvinnu og samskiptum, 6 matsþættir;
stjórnun, 7 matsþættir; þróunar- og
rannsóknarverkefnum, 6 matsþættir.
í kjölfar nýs kjarasamnings FÍH og fleiri
aðildarfélaga Bandalags háskólamanna
við fjármálaráðherra 28. febrúar 2005
skipaði hjúkrunarforstjóri LSH hóp til að
endurskoða framgangskerfi hjúkrunar-
fræðinga og Ijósmæðra. í þeim hópi
áttu sæti Lilja Stefánsdóttir, sem stýrði
hópnum, Helga Bragadóttir, Guðbjörg
Pálsdóttir, Vilborg Guðnadóttir og Anna
Sigríður Vernharðsdóttir. Við endurskoðun
framgangskerfis hjúkrunarfræðinga á LSH
var m.a. leitað nýlegra heimilda sem leiddu
í Ijós sterk tengsl framgangskerfa og
starfsþróunar. Sjónum var því í auknum
mæli beint að því að nýta framgangskerfið
sem starfsþróunaraðferð.
Hugmyndafræði framgangskerfa
Hugmyndafræði Benner (1984), sem lýsir
því hvernig færni hjúkrunarfræðinga vex.
Benner lýsir fimm færnistigum þar sem
hjúkrunarfræðingurinn er nýgræðingur á
fyrsta stiginu og er orðinn sérfræðingur
á efsta stiginu. Með aukinni færni öðlast
hjúkrunarfræðingurinn betra innsæi og
heildrænni sýn á viðfangsefni sín. Þættir,
sem metnir eru þegar hugmyndafræði
Benner er notuð, eru m.a.: menntun,
reynsla, klínísk hjúkrun, samband
hjúkrunarfræðings við sjúklinga, samstarf,
gæðastjórnun, rannsóknir, kennsla og
leiðsögn, stjórnun og forysta (Krugman
o.fl., 2000; Schoessler o.fl., 2005).
Dæmi um framgangskerfi, sem byggist
á hugmyndafræði Benner, er finnskt
framgangskerfi þar sem spurt var um
73 atriði sem meta 7 þætti. Þættirnir
eru: bein hjúkrun, kennsla og leiðsögn,
færni í greiningu aðstæðna og verkefna,
stjórnun, meðferðaríhlutun, að tryggja
gæði hjúkrunar og færni í hlutverki
(Meretoja o.fl., 2004).
Finna má framgangskerfi sem eru byggð
á annarri hugmyndafræði en Benners og
í sumum tilvikum er ekki getið neinnar
hugmyndafræði. Schmidt o.fl. (2003) gera
grein fyrir framgangskerfi í Bandaríkjunum
sem byggist á hugmyndum Carpers um
helstu aðferðir til að öðlast þekkingu í
hjúkrun (Carper’s Fundamental Patterns
of Knowing in Nursing). Samkvæmt
hugmyndum Carpers er þekking ferns
konar: formleg þekking (empirical
knowledge) sem fengin er með formlegu
námi, persónuleg þekking (personal
knowledge) sem þer t.d. vott um færni
í samskiptum, færniþekking (esthetic
knowledge) sem sýnir færni í hjúkrun eða
listina að hjúkra og siðferðileg þekking
(ethical knowledge) sem ber vott um
siðferðislega meðvitund.
í Bretlandi virðist framgangskerfi hjúkr-
unarfræðinga, sem ráðnir eru hjá hinu
opinbera heilbrigðiskerfi (National Health
Service, NHS), byggjast á nýrri stefnu
heilbrigðisyfirvalda sem nefnist Agenda
for Change eða áætlun um breytingar og
er svokallaður þekkingar- og færnirammi
tengdurAgendaforChange. Þekkingar- og
færniramminn er notaður til launaröðunar
(Benton, 2003). Fjölmargir þættireru metnir
og vegnir, s.s. samskiptafærni, innsýn eða
færni í greiningu, líkamleg færni, ábyrgð á
stefnu og þjónustu, ábyrgð á mannauði,
ábyrgð á rannsóknum, líkamlegt álag,
tilfinningalegt álag, þekking, þjálfun
og reynsla, skipulagsfærni, ábyrgð á
umönnun sjúklinga, fjárhagsleg og efnisleg
ábyrgð, ábyrgð á upplýsingaveitum, frelsi
til athafna, andlegt álag og vinnuaðstæður
(Maylor, 2004).
Þrátt fyrir mismunandi hugmyndafræði og
útfærslur meta flest framgangskerfi sömu
grunnþættina. Þessir grunnþættir eru:
klínfsk færni, þekkingargrunnur, stjórnun
og forysta, samskipti og samvinna, og
fagmennska (Buchan, 1999; Trim, 2001).
Tilgangurinn með framgangs-
kerfum og uppbygging þeirra
Tilgangurinn með framgangskerfum getur
verið margvíslegur eins og sést í töflu
1. Algengasti tilgangurinn er launaröðun.
Framgangskerfi þjóna þó oftast öðrum
tilgangi líka, svo sem að bæta þjónustuna
og auka starfsánægju hjúkrunarfræðinga.
Langoftast eru framgangskerfi þróuð
innan stofnunar og taka því fyrst og
fremst mið af þörfum hennar og
hjúkrunarfræðinganna sem þar starfa
(sbr. framgangskerfi hjúkrunarfræðinga
á íslandi). Færnistig framgangskerfa eru
oftast 4-5 (Carryer o.fl., 2002; Goodrich
og Ward, 2004; Robinson o.fl., 2003).
Starfslýsingar lýsa færnistigum og verður
hjúkrunarfræðingur að uppfylla fyrra
færnistig til að komast á það næsta sem
gerir kröfu um viðbótarfærni. Krugman
o.fl. (2000) greina frá endurskoðun á
framgangskerfi á háskólasjúkrahúsi í
Colorado í Bandaríkjunum. Upphaflega
voru fimm færnistig í kerfinu en við
endurskoðun var þeim fækkað í fjögur,
þ.e. efsta stigið, þar sem krafist var
meistaraprófs, var tekið út. Þau fjögur
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 5. tbl. 83. árg. 2007
19