Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2007, Side 51

RITRÝNDAR FRÆÐIGREINAR
þarf það að vera einfalt, ódýrt og auðvelt í framkvæmd
(Dougherty o.fl., 1995). Matstæki, sem er einfalt í notkun,
getur tryggt að næríngarástand sjúklinga sé metið af þeim
sem starfa við hjúkrun og næringarráðgjöf (Mackintosh og
Hankey, 2001). Matstækið þarf enn fremur að meta það sem
því er ætlað og vera nákvæmt og útbúið í samvinnu við þá sem
ætlað er að nota það (Jones, 2002). Allt þetta var haft í huga
við gerð íslensks matstækis (SSM) sem hæfir mismunandi
sjúklingahópum, þarámeðal öldruðum (Thorsdottir o.fl., 1999,
2001, 2005).
Öldrun og næringarástand
Fjöldi rannsókna hefur sýnt vannæringu meðal aldraðra sem
dvelja á sjúkrahúsum (Corish og Kennedy, 2000) og jafnvel að
næringarástandi þeirra getur hrakað á meðan á sjúkrahúsdvöl
stendur (Essama-Tjani o.fl., 2000). Meðal aldraðra, sem lagðir
eru inn á sjúkrahús, eru 30-50% vannærðir en vandamálið
er ekki alltaf greint (Baxter, 1999; Corish og Kennedy,
2000) . Rannsóknir sýna einnig að næringarástand sjúklinga á
hjúkrunarheimilum er svipað þessu. Til dæmis sýndi rannsókn
Suominen og félaga (2005) að 29% þeirra sem dvöldu á
hjúkrunarheimilum í Helsinki í Finnlandi voru vannærðir og
60% voru í hættu á vannæringu. Einkum eru það aldraðir með
heilabilun og háaldraðir sem eru í sérstakri áhættu (Kagansky
o.fl., 2005).
Ýmsar öldrunarbreytingar verða á meltingarveginum, s.s.
breytingaráhreyfinguímeltingarvegi.sýrustigi.ensímframleiðslu,
slímhúð og blóðflæði til meltingarvegar. Þessar breytingar
geta síðan haft áhrif á frásog lyfja og næringarefna, til dæmis
orkuefnanna fitu, amínósýra og glúkósa, og einnig steinefna
eins og kalks og járns. Öldrunarbreytingar í meltingarvegi eru
þó oftast ekki meginástæða þess að aldraðir verða vannærðir
(Ebersole o.fl., 2005). Aðrar utanaðkomandi ástæður eru
yfirleitt einnig fyrir hendi, s.s. umhverfis- og félagslegir þættir
(Herzberg, 1997), almennt heilsufar, tekjur, fæðuvenjur auk
ástands munns og tanna (Ebersole o.fl., 2005). Minnkuð
matarlyst hjá öldruðum á sér margar skýringar en hluta þeirra
má rekja til öldrunarbreytinga á bragð- og lyktarskyni, aukinnar
tilfinningar fyrir því að vera mettur og vægari hvatningar frá
miðtaugakerfi til að borða. Þegar sjúkdómar bætast ofan á
þessar öldrunarbreytingar getur ástandið leitt til vannæringar
(Morley, 2001).
Minni máttur í vöðvum, og þá sérstaklega öndunarvöðvum, er
fylgifiskur vannæringar hjá öldruðum sem dvelja á sjúkrahúsi
(Arora og Rochester, 1982). Við vannæringu skerðist einnig
starfsemi ónæmiskerfisins (Chandra, 1997) og breytingar verða
á meltingarkerfinu (Reynolds o.fl., 1996). Skert næringarástand
getur aukið hættu á blóðsýkingu meðal aldraðra sem fara í
skurðaðgerð (Potter o.fl., 1995; Todorovic, 2001), aukið hættu
á dauðsfalli (Muhlethaler o.fl., 1995), truflað lyfjaverkun (Neel,
2001) og hækkað sjúkrahússkostnað (Tucker og Miguel,
1996). Enn fremur getur lélegt næringarástand aldraðra aukið
hættu á legusárum, sýkingum (Copeman, 2000; Todorovic,
2001), blóðtappa, hjartabilun og þunglyndi (Copeman, 2000).
Lélegt næringarástand getur einnig haft áhrif á lífsgæði og
sálfélagslega vellíðan aldraðra (Crogan og Pasvogel, 2003).
Vegna þeirra margþættu afleiðinga, sem vannæring getur haft
fyrir aldraða, er afar brýnt að greina hana tímanlega.
Næringarástand á íslenskum öldrunarstofnunum
Aldraðir, sem dvelja á hjúkrunarheimilum á íslandi, eru flestir
mjög farnir að heilsu og þurfa um 29% íbúanna eftirlit
við að matast og 46% þarfnast aðstoðar við að matast
(Heilbrigðisráðuneytið, 2006). Niðurstöður úr RAI-mati frá
hjúkrunarheimilum sýna einnig að 13% íbúanna drekka ekki
nægilegan vökva, 8% svelgist aftur og aftur á fæðu og 21%
eiga erfitt með að kyngja. íbúarnir geta einnig átt við önnur
vandamál að etja sem gera þeim erfitt að nærast, s.s. vandamál
við að tyggja (31 %) og verki í munni (5%) (Heilbrigðisráðuneytið,
2006). Ekki hefurverið gerð rannsókn ávannæringu áíslenskum
hjúkrunarheimilum en af framangreindu má draga þá ályktun
að mikil hætta er á að þeir sem þar dvelja séu vannærðir eða í
áhættuhópi. Hins vegar sýndi íslensk rannsókn, sem gerð var
á níunda áratugnum, batnandi næringarástand aldraðra sem
lagst höfðu inn á öldrunarstofnanir. Var talið að þetta sýndi þörf
þessara einstaklinga fyrir aðstoð við að matast (Inga Þórsdóttir
o.fl., 1993).
í rannsókn, sem gerð var árið 2003 meðal sjúklinga á
öldrunarsviði Landspítala, reyndust næstum 60% þátttakenda
vera vannærðir (Thorsdottir o.fl., 2005). í þeirri rannsókn
var lagt mat á matstæki sem notuð hafa verið til að meta
næringarástand, „The Mini Nutritional Assessment" (MNA)
og „The Screening Sheet for Malnutrition" (SSM). Út frá
niðurstöðum þeirrar rannsóknar voru valdar breytur notaðar til
að útbúa nýtt og hentugra matstæki til að meta næringarástand
aldraða sem dvelja á sjúkrahúsi.
Tilgangur rannsóknar
Tilgangur rannsóknarinnar var að útbúa hentugt tæki til að
greina vannæringu hjá öldruðum sem dvelja á sjúkrahúsi.
Lagt var mat á matstæki sem notuð hafa verið til að meta
næringarástand aldraðra: „The Mini Nutritional Assessment"
(MNA), „The Screening Sheet for Malnutrition'1 (SSM) og
„Resident Assessment Instrument" (RAI). RAI-mælitækið er
nú þegar notað á öllum íslenskum öldrunarstofnunum til að
meta heilsufar aldraðara. í þessari rannsókn er athugað hverju
þarf að bæta við RAI-mælitækið til að greina vannæringu með
nægilegri nákvæmni.
Aðferð
Þátttakendur
Tekið var tilviljunarúrtak 60 sjúklinga sem lögðust inn á
öldrunarsvið Landspítala á sex mánaða tímabili árið 2Ö03.
Þátttakendur þurftu að vera eldri en 65 ára, en alvarleg
heilabilun og það að vera ófær um að taka þátt f líffræðilegu mati
(mæla hæð og þyngd) útilokaði þátttöku. Enginn greinarmunur
var gerður á því hvort einstakiingurinn var lagður inn af annarri
deild Landspítala eða kom að heiman. Útreikningar á styrk
rannsóknarinnar sýndu að úrtakið var nógu stórt til að mæla
áreiðanlegan mismun líkamsþyngdarstuðuls (LÞS ((Body Mass
Index (BMI)) á milli vel nærðra og vannærðra sjúklinga og mun
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 5. tbl. 83. árg. 2007
49