Skírnir - 01.09.2006, Side 25

Það mætti færa rök fyrir eftirfarandi skoðun: Sú sjálfsmynd Ís-
lendinga sem lesa má úr verki Arngríms hlýtur svo mikla viður-
kenningu að hún lifir til nútímans. Sjálfsmyndin sýnir yfirburði
þjóðveldisins og menningar þess. Þannig er sjálfsmyndin snar
þáttur allrar þjóðernishyggju. En að auki finnur Arngrímur
ástæður fyrir yfirburðum þjóðveldisins. Þær eru frelsi og sjálf-
stæði Íslendinga. Þessar ástæður eru orðnar hluti sjálfsmyndarinn-
ar áður en kemur að nútímanum og þeirri pólitísku þjóðernis-
hyggju sem krefst sjálfsforræðis í einni eða annarri mynd. Þessi
krafa um sjálfstæði verður ekki til vegna þeirrar menningarlegu
sjálfsmyndar sem tekin er í arf. Rökin fyrir kröfunni eru vafalaust
að miklu leyti óháð hinni menningarlegu sjálfsmynd. Sú krafa er
pólitísk og barn síns tíma. Hins vegar eru rökin fyrir kröfunni og
krafan sjálf fyllilega samrýmanleg hinni gömlu sjálfsmynd, reynd-
ar svo samrýmanleg að greinargerð hinnar pólitísku þjóðernis-
hyggju fyrir nauðsyn sjálfstæðis í einhverri mynd getur tekið við
og innlimað hina gömlu sjálfsmynd í heild sinni. Og það er ná-
kvæmlega það sem hún gerir. Það er í þessum skilningi sem póli-
tísk þjóðernishyggja nútímans er afsprengi Arngríms. Eitthvað
þessu líkt mætti segja.17 En það væri rangt, held ég.
Vandinn við þessa skoðun er eftirfarandi: Það mætti ætla að
frelsið og sjálfstæðið — sem búa að baki gullöldinni og eru undir-
staða þessarar menningarlegu sjálfsmyndar sem er verið að skjal-
festa — væru nokkuð illa í sveit sett hjá 17du aldar nýlenduþjóð,
sem vill ekki vera neitt annað en undir dönskum kóngi.
Aftur mætti svara þessum vanda: Í ljósi konunghollustu höf-
undanna kæmi ekki á óvart að það gætti nokkurrar spennu, sem
sagnfræðingarnir gerðu sér kannski grein fyrir, á milli þeirrar
sjálfsmyndar sem er leitað í og lögfest af sjálfstæðistíma Íslendinga
og þeirrar konunghollustu sem ljóslega einkennir þessa höfunda
og þá tíma sem þeir tilheyra.18 Eða eins og Sigurður Nordal sagði
hugmynd um sjálfstæði íslendinga 271skírnir
17 Og hefur verið sagt: Svavar Hrafn Svavarsson (2003), Guðmundur Hálfdanar-
son (2003), Gunnar Karlsson (2004).
18 Til dæmis hefur Jakob Benediktsson (1957: 54–55) bent á þessa spennu. Inger
Ekrem bendir á hversu sáttir norskir sagnaritarar voru við erlenda stjórn þrátt
fyrir þjóðarstolt (1995: 249).
Skírnir haust nota-1 13.11.2006 15:55 Page 271