Skírnir - 01.09.2006, Side 70

starfa ófreskjurnar í friði. Þegar þögn verður að þöggun færist
umfjöllunin yfir á svið yfirhylminga og samsæra.4 Í grein sem ber
nafnið „Joe McCarthy and the Conspiracy Theory in American
Politics“ rekur Erik Åsard helstu áherslur samsærishugmynda.
Samsærisstílinn einkennist af skörpum skilum góðs og ills þar sem
heimsendasýn ræður ríkjum og óvinina er jafnan að finna meðal
hástéttarinnar eða valdhafa. Samsæriskenningasmiðurinn er and-
vitsmunasinni því að allt verður honum að vopni þegar færa á rök
fyrir samsærinu, hversu léttvægt sem það kann að reynast, á með-
an veigamikil mótrök eru hunsuð með öllu. Annað einkenni á
samsærissmíð er það gríðarlega magn upplýsinga sem á að skjóta
stoðum undir réttmæti kenninganna en raunverulegar staðreynd-
ir sem samsærissmiðurinn hefur á takteinum eru venjulega í litlu
eða engu orsakasamhengi við atburðinn sem samsærið á að snúast
um. Síðast en ekki síst trúa samsærissinnar því að mannkynssagan
sé knúin áfram af samsærum, ákvörðunum sem teknar eru bak við
lokaðar dyr, án vitundar almennings.5 Erik Åsard er ekki fyrstur
til að benda á hvernig samsærishugsun sé orðin eitt helsta einkenni
bandarískrar veruleikasýnar og birtist jöfnum höndum í stjórn-
mála- og menningarumræðunni. Og rétt eins og bandaríski heim-
guðni elísson316 skírnir
4 Umræðan um barnamisnotkun hefur um margt einkennst af hugmyndinni um
þagnarsamfélag eins og sást svo glögglega á viðbrögðunum við bók Gerðar
Kristnýjar, Myndin af pabba — Saga Telmu haustið 2005 (sjá t.d. pistil minn
„Gula húsið“ í Lesbók Morgunblaðsins, 22. október 2005). En hugmyndinni um
íslenskan þagnarkúltúr hafði verið haldið á lofti í tugum greina sem birtust í DV
um efnið á árunum 2003–2005. Samtökin „Blátt áfram“ gengu skrefi lengra
haustið 2004 á heimasíðu sinni með því að gefa í skyn að íslenskur almenningur
þegði vísvitandi um barnamisnotkun. Þar sagði í enskum texta sem ég hef hér
snúið á íslensku: „Það er mikilvægt að koma börnum í skilning um að allt full-
orðið fólk tekur ekki þátt í samsæri þagnarinnar.“ Í ljósi þessa er fólk hvatt til
þess að tilkynna „það tafarlaust hafir þú minnsta grun um kynferðislega mis-
notkun, innan fjölskyldu þinnar eða utan“. Sjá: http://www.blattafram.is [sótt í
nóvember 2004]. Um þetta má lesa frekar í pistli mínum „Samsæri þagnarinnar“
í Lesbók Morgunblaðsins, 13. nóvember, 2004.
5 Erik Åsard: „Joe McCarthy and the Conspiracy Theory in American Politics“.
Sinas-News (The Swedish Institute for North American Studies), nr. 23, nóvem-
ber 1999, bls. 7. Bandaríski sagnfræðingurinn Richard Hofstadter skrifar um
bandaríska samsærishugsun og söguhugmyndir í lykilritinu The Paranoid Style
in American Politics and Other Essays [1965]. Cambridge: Harvard University
Press, 1996.
Skírnir haust nota-1 13.11.2006 15:55 Page 316