Morgunblaðið - 06.09.2018, Side 46

46
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. SEPTEMBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Fjölmiðlar umallan heimkosta miklu
til að halda úti
fréttaþjónustu um
málefni líðandi
stundar. Þetta er
þjónusta sem nauð-
synleg er almenningi til að
kynna sér það sem er efst á
baugi og forsenda upplýstrar
umræðu og þess að almenn-
ingur í lýðræðisríkjum geti tek-
ið afstöðu til manna og málefna.
Þessum kostnaði mæta fjöl-
miðlar með því að selja aðgang
að efninu, með því að selja aug-
lýsingar, eða hvort tveggja.
Þannig hefur þetta lengi verið
og gengið prýðilega, þar til í
seinni tíð þegar tækniframfarir
hafa gert þeim sem ekki fram-
leiða efnið kleift að fénýta sér
það. Þarna er um að ræða al-
þjóðlega risa, samfélagsmiðla
og leitarvélar, sem hafa rakað
inn gríðarlegum fjárhæðum
með því að tengja við þetta efni
annarra.
Facebook skilaði til dæmis 16
þúsund milljóna dala hagnaði í
fyrra af 40 þúsund milljóna dala
tekjum. Google skilaði á sama
tímabili nær 13 þúsund milljóna
dala hagnaði af 110 þúsund
milljóna dala tekjum. Markaðs-
virði þessara fyrirtækja, sem
byggir meðal annars á afrakstri
af vinnu annarra, er sömuleiðis
lýst með ævintýralegum upp-
hæðum.
Það þarf þess vegna ekki að
koma á óvart að stærstu frétta-
veitur Evrópu, svo sem AFP í
Frakklandi, Press Association í
Bretlandi og
Deutsche Presse
Agentur í Þýska-
landi, hafi á dög-
unum sent frá sér
yfirlýsingu og
kvartað undan rán-
yrkju samfélags-
miðla og leitarvéla.
Í yfirlýsingunni er bent á að
þessir risar geti greitt sann-
gjarnt verð fyrir notkun höf-
undarréttarvarins efnis, og í því
sambandi er vísað til gríðarlegs
hagnaðar risanna.
Óvíst er hvernig fer um sam-
keppni fjölmiðla við þessa risa
ef ekkert verður að gert til að
reyna að tryggja stöðu fjöl-
miðlanna. Veruleg hætta er á að
fjölmiðlarnir muni halda áfram
að veikjast og að með því verði
umræðan smám saman fátæk-
legri og upplýsingarnar sem al-
menningur fær takmarkaðri.
Sú þróun væri verulegt
áhyggjuefni og þess vegna er
full ástæða fyrir stjórnvöld að
grípa til aðgerða til að tryggja
grundvöll frjálsra fjölmiðla.
Evrópuþingið tekur tillögur um
slíkt fyrir á ný í næstu viku, en í
júlí var slíkum tillögum hafnað á
þeim vettvangi. Hér á landi hafa
einnig verið til skoðunar hug-
myndir um að tryggja heil-
brigðara rekstrarumhverfi
frjálsra fjölmiðla, enda er stað-
an hér ekki síður erfið en ann-
ars staðar, þar sem hér bætist
við að ríkið sjálft leikur stórt
hlutverk á þessum markaði.
Löngu tímabært er að hrinda
hugmyndum um bætt rekstr-
arumhverfi í framkvæmd.
Erlendir fjölmiðlar
finna mjög fyrir
samkeppninni við
samfélagsmiðla og
leitarvélar}
Fjölmiðlar kvarta
undan rányrkju
Taka ber skoð-anakönnunum
af varúð en hafa til
leiðbeiningar.
Gömlu flokkarnir í
Svíþjóð ákváðu að
bíða Svíþjóðar-
demókrata af sér.
Fyrir 12 árum. Þeir væru
skammtíma fyrirbæri og að
auki „óstjórntækir“. Hægra
bandalagið sagðist þola að hafa
krata við völd á biðtímanum.
Næst rauk SD í rúm 12% og
kratar töpuðu. „Þar náðu þeir
toppi, að vísu hrikalega háum,
en nú verður að bíða og þá
hverfa þeir.“ Kratar sem fóru
hrakför fengu að „stjórna“
áfram. Síðustu fjögur ár hefur
SD stundum mælst stærsti
flokkur Svíþjóðar með 24-28%
atkvæða. Síðustu 8 vikurnar
hefur dregið úr og fylgið legið
á milli 16-19% en kratar með
um 25% sem yrðu þeirra verstu
úrslit. Moderaterna, (M) sem
leiðir fjóra borgaraflokka, og
SD skiptast nú á að
vera næststærsti
flokkur Svíþjóðar.
„Biðleikurinn“ hef-
ur komið hinum
„óstjórntæku“ úr
4%, í 12% og loks í
20%. Kjósendur
spyrja hvers vegna smáflokkar
til vinstri megi vera valda-
hækja krata og smáflokkar til
hægri hækja hinna með sitt
4%-10% fylgi og hafa áhrif í
ríkisstjórn en ekki SD með
margfalt það fylgi.
Þjóðverjar beita sömu að-
ferð á AfD með sama árangri.
Die Welt segir nýja könnun
svona: Flokkur Merkel og Bæj-
ara saman með 28,5%, AfD 17%
fylgi og því næststærsti
flokkurinn! Kratar 16%, Græn-
ir, 13,5%, Vinstri 10% og
Frjálslyndir 9,5 %. „RÚV“
kallar AfD hægri öfgaflokk.
Greiningar sýna að drýgsti
hluti fylgis hans komi frá Kröt-
um.
Biðleikurinn
gefst illa í Svíþjóð
og Þýskalandi.
Kannski væri
skárra að hlusta}
Þeir bíða vandræða
N
ýlega birti Verðlagsnefnd búvara
úrskurð um að mjólkurvörur
sem „sæta opinberri álagningu“
skuli hækka um 4,8%. Margir
þurftu að láta segja sér það
tvisvar að enn væri að störfum nefnd sem
ákveður verð á mjólk. Það lá við að ég gripi
gömlu innkaupatöskuna til þess að rölta út í
mjólkurbúð til þess að kaupa nokkrar mjólk-
urhyrnur, áður en ég áttaði mig á því að það er
ekki árið 1965 heldur 2018.
Á sínum tíma var nánast allt verð ákveðið af
verðlagsnefndum og niðurstaðan samþykkt í
ríkisstjórn. Líklega er sú ekki venjan lengur, en
ríkisstjórnin hefur eflaust fagnað ákvörðun
þessarar góðu nefndar. Varla hefur þó verið
skálað í mjólk vegna úrskurðarins. Kampavín er
drykkur ríkisstjórnarinnar.
Þegar búvörusamningarnir voru samþykktir á sínum
tíma (með atkvæðum 19 þingmanna) með 15 milljarða ár-
legu fjárframlagi til landbúnaðarins var lofað að rýmkað
yrði um tollkvóta á sama tíma, neytendum til heilla. Þetta
var auðvitað svikið af stjórnarmeirihlutanum á Alþingi síð-
astliðið vor. Engan undrar að þessi stjórn skuli þannig snú-
ast gegn lægra verðlagi og fjölbreyttara úrvali af matvöru.
Með þessum flokkum saman gat útkoman ekki orðið önnur.
Líklega er búvörusamningurinn lélegasti samningur sem
um getur. Nærri lætur að hann megi kenna við hamfarir af
mannavöldum. Fyrsta gildisárið var ekki liðið þegar sauð-
fjárbændur þurftu að taka á sig rúmlega þriðjungs verð-
lækkun, vegna þess að samningarnir hvöttu til offram-
leiðslu. Ekki er hægt að hugsa sér verri
samninga en þá sem draga úr vöruúrvali,
hækka verð til neytenda, auka ríkisútgjöld og
leiða til verri afkomu fyrir bændur, sem eru
ekki öfundsverðir af sínum launum, sem eru
lægri en hjá flestum, ef ekki öllum, öðrum stétt-
um.
Stuðningur ríkisins við landbúnaðinn kemur
aðallega fram með tvennum hætti: Bein útgjöld
ríkisins vegna búvörusamnings og miklu hærra
verð til neytenda en ella vegna tollverndar og
innflutningshafta. Alls kostar stuðningurinn
samfélagið nálægt 40 milljörðum króna á ári.
Það eru á milli 250 og 300 þúsund krónur á
hvert heimili á ári.
Oft heyrist því fleygt að nauðsynlegt sé að
styrkja landbúnaðinn vegna fæðuöryggissjón-
armiða, ef innflutningur stöðvast til landsins.
Þetta eru auðvitað falsrök, því að landbúnaðarvélar ganga
fyrir erlendu eldsneyti og áburður og fóður er jafnmikið
innflutt og aðrar erlendar vörur. Núverandi forsætisráð-
herra hefur líka haldið því fram að kolefnisspor innfluttra
matvara séu sterk rök gegn innflutningi. Flokkur hennar
hefur þó ekki enn beitt svipuðum rökum gegn útflutningi á
sjávarafurðum.
Líklega munu systurflokkarnir þrír í ríkisstjórn samein-
ast um viðnám gegn hag neytenda á komandi vetri. Orðið
frelsi er merkingarlaust í þessum flokkum. Nema auðvitað
frelsi vildarvina þeirra.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Við gætum öll dáið úr sulti
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Mjög dregur úr vexti um-ferðar frá því sem ver-ið hefur síðustu árin.Enn er þó aukning.
Samanburður við hagvöxt sýnir að
mikil fylgni er á milli þróunar um-
ferðar og vergrar landsframleiðslu.
Þróun umferðarinnar bendir því til
mikillar kólnunar hagkerfisins þó
að áfram sé vöxtur.
Á árinu 2017 jókst umferðin gríð-
arlega, bæði á höfuðborgarsvæðinu
og úti um landið. Samantekt Vega-
gerðarinnar á upplýsingum úr um-
ferðarteljurum sýnir að mjög hefur
dregið úr aukningunni. Þannig
stefnir í að umferðin aukist í ár um
4% en á síðasta ári jókst hún um
tæp 10%. Er þá miðað við sam-
antekt úr 16 lykilteljurum Vega-
gerðarinnar á hringveginum.
Sömu sögu er að segja af höf-
uðborgarsvæðinu. Á grundvelli
talna úr þremur mælisniðum Vega-
gerðarinnar er því spáð að umferðin
á árinu í heild aukist um 3%. Er
það innan við þriðjungur af aukn-
ingunni á síðasta ári.
Sýnir þróun hagvaxtar
Í frétt Vegagerðarinnar um
minni aukningu umferðar á höf-
uðborgarsvæðinu er þróun umferð-
ar sýnd í samanburði við þróun
vergrar landsframleiðslu frá árinu
2005. Eins og sést á línuritinu hér
að ofan er mikil fylgni þarna á milli.
Samkvæmt útreikningum Vega-
gerðarinnar er fylgnin 96%.
Friðleifur Ingi Brynjarsson,
verkefnastjóri hjá Vegagerðinni,
segir þekkt í fræðunum að þróun
umferðar sýni betur stöðu hagkerf-
isins en hefðbundnar hagtölur sem
eðli málsins samkvæmt koma tals-
vert eftir á og því þarf að notast við
hagspár. Umferðin mælir stöðuna í
dag og alla umferð hvort sem hún
tileyrir opinbera hagkerfinu eða því
svarta. Hann segir að því hafi
stjórnmálamenn og hagfræðingar í
vaxandi mæli hliðsjón af umferð-
artölum. Hagstofa Íslands fær nú-
orðið upplýsingar um umferðina
sendar reglulega.
Ef marka má tölur um umferð
það sem af er ári er hagkerfið að
kólna hratt, því aukning umferðar
minnkar úr um 10% á síðasta ári
niður í um 3% í ár. Enn er þó aukn-
ing, kannski heilbrigðari en verið
hefur síðustu árin. Tölurnar benda
enn sem komið er ekki til sam-
dráttar, eins og sást á umferð-
artölum í og fyrst eftir efnahags-
hrunið 2008.
Friðleifur segir að aukning um-
ferðar um 2-5% til lengri tíma sé
mun heilbrigðari þróun en 10%
aukning. Þá haldi fjárveitingar
frekar í við notkun vegakerfisins og
hægt sé að halda því betur við.
Sama megi segja um hagkerfið.
Hagfræðingar telji betra að hag-
vöxturinn sé jafnari til lengri tíma
en að hann sveiflist mikið eins og
borið hefur á hér.
Met á hverju ári
Þrátt fyrir minni aukningu er
umferðin um vegi landsins meiri en
hún hefur nokkru sinni verið.
Nokkur ár eru síðan metið frá 2007
var slegið og síðan hefur leiðin legið
upp á við og nýtt met slegið á
hverju ári.
Júlí er umferðarmesti mánuður
ársins á hringveginum, eins og
lengi hefur verið. Ágúst stendur
honum ekki langt að baki, síðan
kemur júní, þá september og maí
og október eru svipaðir þar á eftir.
Minnsta umferðin er í janúar.
Umferðin er mun jafnari yfir árið
á höfuðborgarsvæðinu. Athygli vek-
ur að september er umferð-
arþyngsti mánuður ársins. Þá eru
skólarnir að hefjast og atvinnulífið
að komast vel í gang. Júlí er hins
vegar þriðji umferðarléttasti mán-
uður ársins, aðeins janúar og febr-
úar eru með minni umferð.
Umferðartölur sýna
kólnun í hagkerfinu
Fylgni milli hagvaxtar og umferðar
Vísitala árdagsumferðar og landsframleiðsla 2005 til 2018*
150
140
130
120
110
100
90
Árið 2005=100
Vísitala árdagsumferðar á höfuðborgarsvæðinu
Verg landsframleiðsla
*Spá fyrir 2018. Heimild: Vegagerðin
’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15 ’16 ’17 ’18
Umferðin jókst á Norður- og
Vesturlandi í ágúst, eða um
6,2-6,6%. Aftur á móti varð
minnkun í umferð um Suður-
land í ágúst. Vegagerðin rekur
það til lokunar Suðurlands-
vegar vegna viðgerða á Ölfus-
árbrú og malbikunarfram-
kvæmda á Hellisheiði. Eigi að
síður hefur mesta umferðin
það sem af er ári orðið á Suð-
urlandi, tæp 8%. Sem dæmi
má nefna að umferð um Reyn-
isfjall fór í fyrsta skipti yfir
4.000 bíla markið í ágúst. Þar
var umferðin meiri í ágúst en
júlí.
Eykst mest
á Suðurlandi
UMFERÐIN
Aukning 2017-2018
Uppsöfnuð umferð jan.-ágúst
Suður-
land
Höfuðb.
sv.
Vestur-
land
Norður-
land
Austur-
land
7,9%
3,6%
2,5% 2,7%
6,0%Samtals: 4,1%
Heimild: Vegagerðin