Morgunblaðið - 06.09.2018, Blaðsíða 65

MENNING 65
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. SEPTEMBER 2018
aldar eða þeirrar 21. Í músík eins og
öðrum listgreinum er mikil hjarð-
hegðun og allir hoppa á sama vagn-
inn og flokka allt og alla með sem
auðveldustum hætti. Það getur haft
mjög góð áhrif fyrir þá sem ná í
gegn en er ósanngjarnt fyrir hina
sem eru ekki jafn heppnir að vera á
réttum stað á réttum tíma.“
Hver verður að finna sinn Bach
„Eftir Glass-diskinn vildu margir
að ég héldi áfram á sömu braut.
Hann naut velgengni, bæði hvað
varðar móttökur gagnrýnenda og
sölu. Fyrstu plötu ungra listamanna
hjá stórum útgáfufyrirtækjum fylgir
alltaf áhætta svo margir sögðu að ég
ætti að halda áfram með það sama.“
– Var pressað á þig innan
Deutsche Grammophon?
„Þegar það gekk svona vel þá vildi
sú maskína meira af sama. Ég sagði
strax ákveðið nei. Svo fórum við í
Bach-pælingarnar og ég þurfti ekki
að hafa mikið fyrir því að sannfæra
þá. Upphaflega buðu þeir mér út-
gáfusamning eftir að hafa heyrt mig
spila Goldberg-tilbrigðin í Berlín,
það var rótin að þessu, efnið sem
fyrst var ætlunin að gefa út. En eftir
að hafa gert þessa Bach-plötu hafa
þeir gefið mér lausan tauminn, nú fæ
ég að ráða.“
– Finnurðu það?
„Já, ég sagði þeim hvað ég ætlaði
að gera næst og þeir sögðu frábært!
Þegar þeir spurðu hvaða diskur
kæmi þar á eftir og ég svaraði, þá
voru þeir líka ánægðir með svarið.“
Víkingur tókst á við Bach strax á
sinni annarri hljómplötu árið 2011,
tefldi verkum hans á móti öðrum eft-
ir Chopin. Hefur Bach verið hans
maður frá unga aldri?
„Ég tengdi ekki alltaf við hann en
það var um 13 til 14 ára aldur sem
það í tónlist hans sem hafði virkað
frekar abstrakt á mig varð sensú-
alt,“ svarar hann. „Á einhverjum
tímapunkti nær tónlist Bachs til
manns og ég held að næstum hver
sem er geti náð þeirri tengingu; það
kemur að því að hann gengur beint
inn í mann. Kannski er það vegna
þess hvað hann er úniversal í hugs-
un, þetta eru ekki tilfinningar, gleði
eða harmur einstaklings, heldur eitt-
hvað stærra og kosmískara. Tónlist-
in er svo vel mótuð og abstrakt að
tilfinningarnar í tónlistinni verða
ennþá stærri en ella. Ég heillaðist
fyrst þegar ég fékk í hendur upp-
tökur með Edwin Fischer frá því um
1930, mjög rómantískar útgáfur af
prelúdíum og fúgum, rosalega fal-
legar. Ég myndi ekki spila eins og
hann, hver verður að finna sinn Bach
en þetta er mjög falleg túlkun. Og
við að hlusta á Fischer áttaði ég mig
á því hvað þetta er mikill skáld-
skapur. Mér finnst að oft sé gert of
mikið úr stærðfræðinni hjá Bach,
hvað verkin séu vísindaleg og full-
komin, og til eru menn sem hafa
skrifað heilu doðrantana um talna-
fræði að baki músíkinni, rétt eins og
hann hafi verið brjálaður vísinda-
maður sem reiknaði þetta allt úr.
Auðvitað var hann það ekki. Ástæða
þess að við erum enn að spila þessa
tónlist er ljóðræna innihaldið. Það
hafa verið til önnur tónskáld sem
skrifa fullkomna strúktúra en við
nennum samt ekki að hlusta á
verkin.“
Gould hefur haft áhrif
Víkingur bætir við að hann hafi
farið gegnum nokkra fasa í hlustun á
aðra píanóleikara túlka Bach. „Á
tímabili var Dinu Lipatti aðalmað-
urinn, tær og klassískur. Svo var það
Rosalyn Tureck, með hægum
tempóum og gagnsærri fjölröddun
en ég hafði áður heyrt. Þá kom Rich-
ter eins og rússneskur skriðdreki,
yfirleitt frekar reiður þegar hann
spilaði Bach en orkan geggjuð, og
Martha Argelich með sinn djassaða
Bach. Svo var það auðvitað Glenn
Gould sem hafði mest áhrif á mig.
Maður vill ekki alltaf viðurkenna
áhrif hans, hann er svo yfirþyrmandi
að það er nánast eins og maður sé þá
að gefa höggstað á sér; sumir vilja
ekki viðurkenna sína áhrifavalda en
ég hef ákveðið að gangast við hon-
um.“ Víkingur glottir. „Gould hefur
vissulega haft áhrif á mig með því
hvernig hann nálgast fjölröddun, pó-
lifóníu, og fær allar raddirnar í þess-
um tónvef til að vera eins og leikara
sem takast á, eru í fullkomnu lýð-
ræði. Oft er ég mjög ósammála
Gould í túlkuninni en á öðrum stund-
um rosalega samála – hugmynda-
fræði hans er sterk og heillandi. Að
mínu mati er Bach það erfiðasta sem
er hægt að spila á hljómborð, mér
finnst auðveldara að spila Chopin
eða Rachmaninoff; það er ekki hægt
að fela sig tæknilega á bakvið neitt. Í
dag heyrirðu ekki oft góðan Bach
leikinn á píanó. Mér finnst þetta líka
vera tónlist sem verður einn af kenn-
urum manns. Þegar ég var orðinn 24
ára og búinn með sex ára píanónám í
Juilliand leitaði ég til Bachs til að
vera kennari minn; þegar ég þurfti
að hlusta bara á innri sannfæringu
þá varð hann mikilvægur kennari.
Við að spila Bach afhjúpast allt, það
er það persónulegasta sem maður
getur gert. Þegar fólk spilar Bach þá
má heyra hvernig það hugsar um
tónlist. Þess vegna heyrist svo oft lé-
legur Bach, því fólk er misgott í því
að hugsa tónlist,“ segir hann og
brosir nánast afsakandi. „Svo er það
fingravinnan, til að pólifónían virki
og gangi upp, sé tandurhrein, þá
þarf meiri nákvæmni en í nokkurri
annarri tónlist, varla einu sinni í
verkum Mozarts. Fyrir mér er það
eilífðarverkefni að takast á við Bach.
Og þótt mér þyki vænt um Bach-
diskinn sem ég gerði fyrir sjö árum,
þá er hann allt öðruvísi en sá nýi, ég
hugsa tónlistina allt öðruvísi í dag.“
– Mér finnst merkilegt hvað nálg-
un þín er ólík á nýja diskinum!
„Mér finnst gaman að þú skulir
segja það. Bach er eins og dagbókin
manns; upptaka af verkum Bachs er
mynd af flytjandanum á þeirri
stundu. Jafnvægið verður að vera
hárrétt, þessi rosalegi agi og rytmi
verður að vera til staðar á móti frels-
inu. Það er ekkert gaman að Bach
sem er bara mótorískur, eins og ein-
hver maskína, en að sama skapi er
erfitt að hlusta á Bach-túlkun sem er
mjög óöguð og hlutföllin vantar í …“
Beethoven meiri einræðisherra
– Þú talar um Glenn Gould sem
áhrifavald og nálgun hans við Bach
hefur vissulega notið gríðarlegra
vinsælda á síðustu áratugum, þótt
hún sé ekki öllum að skapi. En nær
hann ekki að benda á einhvern
kjarna í tónlistinni?
„Mér finnst hann hafa opnað Bach
með tvennskonar hætti,“ svarar Vík-
ingur. „Hann kom með meira lýð-
ræði inn í tónlist hans, málaði fjöl-
röddunina sterkari litum en aðrir, og
var á sama tíma óhræddur viðað
gera sitthvað sem flestir töldu ekki
mega. Hann tók svo afgerandi af-
stöðu í túlkun, með tempóum, dýna-
mík, öllu. Oft með engum pedal.
Gould var alltaf eins og hliðar-
tónskáld við Bach þegar hann lék
verkin hans, og í raun þarf maður að
verða það. Það eru engar leiðbein-
ingar fyrir flytjandann, engin dýna-
mík skilgreind, pedall var ekki til á
hljómborðum þá, það eru engin
tempó með nótunum og þessi músík
er svo sterk og abstrakt að hún get-
ur gengið upp í ótal myndum. Já,
þegar maður túlkar Bach verður
maður eiginlega eins og aðstoðar-
tónskáld hans og það getur verið
skemmtilegt ef maður hefur í sér að
njóta þess að taka slíka afstöðu …
Það er allt annað að spila Beethoven,
hann er ekki eins hrifinn af lýðræð-
inu. Hann er meiri einræðisherra.“
Nóg af flugeldasýningum
– Hvernig komstu að þeirri nið-
urstöðu að hljóðrita einmitt þessi 35
númer sem eru á diskinum?
„Það tók mig marga mánuði,“
svarar Víkingur. „Þessi diskur er
eins og kompósisjón í 35 hlutum. Ég
hugsaði endalaust um það hvaða
verk ég ætti að hljóðrita, hvers
vegna og í hvaða röð þau ættu að
vera. Innra tempóið á diskinum
skiptir mig miklu máli.“
– Viltu hafa þar skýra heild, línu?
„Já. Það er oft leiðinlegt hvernig
diskar með klassískri tónlist eru
settir saman, á þeim eru kannski
þrjú verk sem flytjandinn hefur ver-
ið að leika á tónleikum og dettur
ekki annað í hug en að setja þau al-
veg eins á diskinn – kannski er það
ein Schumann-sónata, önnur eftir
Beethoven og loks smáverk eftir Ra-
vel – en áheyrandinn upplifir það
ekki sem áhugaverða heild.
Ég vil að diskurinn sé eins og
saga, eins og áhugaverð heild þar
sem áheyrandinn ferðast áfram í
hraða, áferð og já, í frásögn. Þetta
eru margar samtengdar smásögur.
Mig langaði að sýna Bach sem
meistara smásagnaformsins í tón-
list. Við hugsum oft um svo stór verk
þegar hugurinn leitar til Bachs, um
Matteusarpassíuna, H-moll mess-
una, Jólaóratóríuna, Goldberg-
tilbrigðin … en mig langaði að draga
fram meistaraverk sem mörgum
sést yfir. Á diskinum eru líka önnur
fræg en ég held að ég geti til að
mynda fullyrt að um áttatíu prósent
þeirra sem heyra diskinn í fyrsta
skipti hafi ekki heyrt upphafsverkið,
Prelúdíu og fúgu í G-dúr, BWV 902.
Sem er samt stórkostlegt verk.
Byrjunin á diskinum er sérstök með
því, það er nóg af flugeldasýningum
á honum en mig langaði til að byrja á
auðmjúkum nótum. Þá er gegnum-
gangandi á diskinum sá þráður að
Bach sé spegill kynslóðanna, með
umritunum ólíkra manna á verkum
hans. Ég leik til dæmis umritun
Rachmaninoffs á fiðluverki sem
hann gerir nýtt verk úr, bætir við
fullt af röddum og djassar það upp
en heldur þó Bach-röddinni út í
gegn. Svo er þarna falleg umritun
Alexanders Siloti, sem var kennari
Rachmaninoffs, á prelúdíu í h-moll
sem er eins og stúdía í því hversu
mikil orgellitbrigði má fá út úr flygli.
Þá er á diskinum fræg og falleg um-
ritun eftir Busoni en líka önnur eftir
Wilhelm Kempff sem er eins frík-
aður Bach og maður heyrir, frum-
legur og framtíðarlegur. Það er
feikilega krefjandi að leika það
verk.“
Ýmislegt að finna í gullkistunni
– Svo umritaðir þú eitt verkið
sjálfur, aríu úr „Widerstehe doch
der Sünde“ BWV 54.
„Mér fannst að þar sem ég væri
auk þess að leika beint verk eftir
nótum Bachs að skoða önnur í um-
ritunum sem spegil fyrir kynslóðir
annarra, þá ætti ég líka að koma
með fulltrúa minnar kynslóðar – og
stysta leiðin var að gera það bara
sjálfur! Ég valdi aríu úr uppáhalds-
kantötunni minni, ég hef lengi heyrt
fyrir mér að hún myndi virka vel á
flygil. Verkið er frumflutt á disk-
inum, ég hef ekki enn leikið það op-
inberlega en mun eflaust gera það
oft í vetur.
Strax á eftir eftir umritun minni á
diskinum kemur „Aria Variata í a-
moll“ BWV 989 og svo tíu snilldar
tilbrigði við hana. Mér finnst það
vera algjört meistaraverk sem ég
vona að eigi eftir að fara víða með til-
komu þessa disks. Þetta verk hefur
verið kallað „litlu Goldberg-
tilbrigðin“ og arían er eins falleg og
allt það fallagsta sem Bach samdi;
ég ákvað að loka hringnum eftir var-
íasjónirnar með því að leika aríuna
aftur en það hefur ekki tíðkast. Það
er annað dæmi um hjarðhegðun í
listum, flestir vilja gera allt eins. Ég
spyr mig líka hvers vegna allir spili
alltaf sömu fimm prósentin af tón-
verkum Bachs þegar allt hitt er líka
til. Síðan ég lauk námi hef ég verið
að spila mig í gegnum allt það sem
liggur eftir þetta stórkostlega tón-
skáld og í þeirri gullkistu finnur
maður ýmislegt; það er enn hægt að
fara í safn tónverka eins frægasta
tónskálds sögunnar og finna verk
sem hafa nánast ekkert verið spiluð,
og þá stundum hörmulega. En
hvernig sem á það er litið er tónlist
Bachs bara stórkostleg,“ segir Vík-
ingur Heiðar að lokum.
» Við að spila Bach af-hjúpast allt, það er
það persónulegasta sem
maður getur gert.
Deutsche Grammophon gefur á morgun, föstudag,
út nýjan disk Víkings Heiðars Ólafssonar með 35
einleiksverkum eftir Johann Sebastian Bach. Út-
gáfufyrirtækið kunna fylgir þar eftir hinum marglof-
aða diski Víkings með etýðum eftir Philip Glass.
Þegar Víkingur boðaði útgáfuna á samfélags-
miðlum í sumar sagði hann upptökurnar, sem fóru
fram í Hörpu, hafa reynt á þolrifin. Hann skrifaði að
Bach væri „erfiðasti en líka ástríkasti kennarinn, mesti arkitektinn en líka
innblásnasta skáldið“. Á plötunni væri allt frá örstuttum sögum að mikil-
fenglegum tvöföldum fúgum, „upprunalegur Bach en líka Bach endur-
skapaður af Rachmaninoff, Busoni, Kempff og mér sjálfum.“
Fréttir herma að Deutsche Grammophon leggi mikla áherslu á kynn-
ingu á hinni nýju plötu og á píanóleikaranum. Kynningartónleikar voru
fyrir fjölmiðla í bústað sendiherra Íslands í Berlín í liðinni viku, morgun-
inn eftir lék Víkingur í beinni útsendingu vinsælasta morgunþáttar í
þýsku sjónvarpi og á mánudaginn var sendi Die Welt beint út tónleika þar
sem hann lék valin verk eftir Bach.
Fram undan í haust og í vetur er stíf dagskrá hjá Víkingi Heiðari þar
sem Bach kemur oft við sögu. Hann verður til að mynda með útgáfu-
tónleika í Dussmann Kulturkaufhaus í Berlín annað kvöld, í næstu viku
leikur hann einleik í 24. píanókonserti Mozart þrjú kvöld í röð með
Gautaborgarsinfóníunni, og 21. september verður hann með einleiks-
tónleika á vegum BBC í London þar sem Bach verður á efnisskránni. Og
þannig er dagskrá vetrarins, einir tónleikar taka við af öðrum, einleiks- og
hljómsveitartónleikar á víxl. Víkingur Heiðar verður með tónleika í Eld-
borgarsal Hörpu 13. október næstkomandi í tilefni útgáfu disksins en það
verða einu tónleikar hans á Íslandi í vetur.
Við upphaf tónleikanna sem Die Welt sendi út á mánudag ávarpaði Vík-
ingur gesti og sagði enga leið fyrir píanóleikara að flýja Johann Sebastian
Bach, allir yrðu að takast á við hann. „Það má heyra hann hjá Mozart, hjá
Beethoven, Stravinskíj, Bítlunum, hjá Keith Jarrett – og þannig má áfram
telja. Hann er alls staðar – hann er guðfaðirinn.“
Bach er alls staðar –
hann er guðfaðirinn
NÝR DISKUR VÍKINGS HEIÐARS KEMUR ÚT Á MORGUN
///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Ert þú á leið í leikhús? Pantaðu ljúffengar veitingar til
að njóta fyrir sýningu eða í hléi á borgarleikhus.is
Rocky Horror (Stóra sviðið)
Lau 8/9 kl. 20:00 54. s Lau 15/9 kl. 20:00 56. s Fös 21/9 kl. 20:00 58. s
Fös 14/9 kl. 20:00 55. s Fim 20/9 kl. 20:00 57. s Lau 29/9 kl. 20:00 59. s
Besta partýið hættir aldrei!
Elly (Stóra sviðið)
Fös 7/9 kl. 20:00 141. s Lau 22/9 kl. 20:00 146. s Sun 30/9 kl. 20:00 151. s
Sun 9/9 kl. 20:00 142. s Sun 23/9 kl. 20:00 147. s Fim 4/10 kl. 20:00 152. s
Mið 12/9 kl. 20:00 143. s Mið 26/9 kl. 20:00 148. s Lau 6/10 kl. 20:00 153. s
Fim 13/9 kl. 20:00 144. s Fim 27/9 kl. 20:00 149. s Sun 7/10 kl. 20:00 154. s
Sun 16/9 kl. 20:00 145. s Fös 28/9 kl. 20:00 150. s Lau 13/10 kl. 20:00 155. s
Síðasta uppklappið.
Allt sem er frábært (Litla sviðið)
Fös 14/9 kl. 20:00 Frums. Fös 21/9 kl. 20:00 3. s Sun 23/9 kl. 20:00 5. s
Sun 16/9 kl. 20:00 2. s Lau 22/9 kl. 20:00 4. s Fim 27/9 kl. 20:00 6. s
Gleðileikur um depurð.
Dúkkuheimili, annar hluti (Nýja sviðið)
Fös 21/9 kl. 20:00 Frums. Fim 27/9 kl. 20:00 4. s Fös 5/10 kl. 20:00 7. s
Lau 22/9 kl. 20:00 2. s Fös 28/9 kl. 20:00 5. s Lau 6/10 kl. 20:00 8. s
Sun 23/9 kl. 20:00 3. s Lau 29/9 kl. 20:00 6. s Sun 7/10 kl. 20:00 9. s
Velkomin heim, Nóra!