Morgunblaðið - 27.09.2018, Blaðsíða 48

48 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. SEPTEMBER 2018
Skömmu eftir mið-
nætti 28. september ár-
ið 1994 sökk skipið
Estonia í Eystrasalti.
Skipið var stolt Eista
sem skömmu áður
höfðu fengið fullt frelsi
eftir hernám Rússa.
Skipið var 520 fet að
lengd og gat tekið 2.000
farþega. Það hafði
sundlaug og sána, toll-
frjálsar verslanir, bíó, spilavíti og
ráðstefnusali, þrjá veitingasali og
þrjá bari. Það hafði einnig bíladekk
sem náði stafna á milli og út í báðar
síður skipsins og var stefni skipsins
lyft til að ferma bíla. Það átti að vera
tryggilega lokað meðan siglt var en
svo var ekki að þessu sinni og var
það orsök slyssins.
Estonia lagði af stað frá Tallinn
klukkan rúmlega sjö um kvöldið með
989 manns um borð. Af þeim komust
852 aldrei til hafnar. Framundan var
258 mílna og 15 klukkustunda sigling
til Stokkhólms.
Í upphafi gekk allt með eðlilegum
hætti. Hægur vindur en veðurspá
greindi frá djúpri lægð yfir Osló á
leið til austurs. Hvassviðri var sjald-
gæft á þessum slóðum á þessum tíma
árs svo að áhöfnin hafði ekki áhyggj-
ur af því.
Skipinu var siglt á 19 mílna hraða
á klukkustund, knúið áfram af fjór-
um vélum sem samtals framleiddu
23.500 hestöfl. Um kl. 22.00 var dreg-
ið úr hraða skipsins niður í 17 mílur.
Skipið valt ekki í sjóganginum en
steyptist lítillega upp og niður að
framan og eftir endilöngu.
Einn þeirra sem lifði slysið af var
sænskur maður, Pierre Thiger, 32
ára skipamiðlari sem var á heimleið.
Hann rakst á kunningja um borð og
tóku þeir stefnu á næsta bar. Með
versnandi veðri fór skipið að velta
meira og laust eftir miðnætti var
barnum lokað. Þeir félagarnir fóru
þá á The Admiral Pub á næsta dekki
fyrir neðan þar sem allt var í gangi
og gestir orðnir nokkuð við skál.
Örvænting braust út
Skömmu síðar heyrði Thiger mik-
inn hávaða og skipið
virtist skjálfa. Datt
honum í hug að trukkar
á bíladekkinu hefðu
farið á hliðina. Um það
bil hálfri mínútu síðar
varð annað högg svipað
því fyrra og nú fann
Thiger að skipið breytti
um stefnu. Félagi Thi-
ger tók líka eftir breyt-
ingunni og veltingurinn
á skipinu jókst. Glös og
annað leirtau féll úr
hillum og fólk missti
fótanna. Þeir félagar ákváðu að yfir-
gefa barinn en höfðu ekki farið langt
þegar þeir fundu að skipið var komið
með 30 gráða halla. Örvænting
braust út meðal farþega. Ísskápar
losnuðu og runnu eftir gólfinu, bar-
stólar og borð tóku á rás, glös og
flöskur á flug. Menn runnu út í
stjórnborðshliðina, stórslösuðust og
jafnvel dóu. Með ærnu erfiði tókst
Pierre Thiger og félaga hans að
komast út.
Annar Svíi, Rolf Sörman, var einn-
ig á Pub Admiral þetta kvöld. Á unga
aldri hafði Sörman nokkuð stundað
sjósókn á sænskum ferjum. Eins og
Thiger hafði Sörman óttast að skip-
inu væri siglt á of miklum hraða. Við
kvöldverðarborðið urðu margir úr
hópnum sjóveikir og hurfu til klefa
sinna en Sörman og fjórar stúlkur úr
hópnum ákváðu að bregða sér inn á
Pub Admiral. Þau urðu vör við nokk-
ur þung högg. Þegar allt fór um koll
á Pub Admiral, stukku Rolf og stúlk-
urnar upp í sófa til að forða sér frá
dóti sem rann eftir gólfinu og þegar
skipið valt á hina hliðina notuðu þau
tækifærið og flýttu sér út af barnum.
Næstu veltu notfærðu þau sér til að
komast eftir ganginum að stiganum.
Þeim tókst að handlanga sig eftir
stiganum upp tvö þilför að 7. þilfari.
Skipverjar höfðu myndað keðju til að
auðvelda farþegum að komast upp
stigann en þegar hallinn jókst brast
hún. Rolf og stúlkurnar þrjár voru
með þeim fyrstu sem komust upp á
göngudekkið og hófu þau strax leit
að og fundu kistur með björgunar-
beltum sem þau aðstoðuðu hvert
annað við að setja á sig.
Það er af Pierre Thiger og félaga
hans að segja að þeir voru seinni að
komast út af Pub Admiral sem leiddi
til þess að þeim tókst ekki að hag-
nýta sér veltinginn á skipinu til að
brjótast eftir löngum og þröngum
ganginum. Thiger og félögum hans
tókst að brjótast upp á 7. þilfar. Þeir
voru með þeim seinustu sem náðu
þangað. Um það bil 8 mínútur voru
liðnar frá því skipið tók alvarlega að
hallast þar til hallinn var orðinn 40
gráður og þegar hann var 3 mínútum
síðar orðinn 45 gráður var nánast
vonlaust að komast út.
Kapphlaup við tímann
Að lifa af þessa nótt var fyrst og
fremst kapphlaup við tímann. Þeir
sem brugðust seint við eða hikuðu af
einhverjum ástæðum höfðu enga
möguleika til björgunar. Merkilegt
er að í sumum tilvikum skipti ekki
máli þótt stutt væri í björgun. Í
áhafnarklefum á 7. þilfari fundu kaf-
arar 7 manns en t.d. vegnaði mörg-
um íbúa kjallarans undir bíladekk-
inu, neðan sjólínu, mun betur.
Nálægð þeirra við stefni skipsins
virðist hafa haft tvo kosti: Ann-
arsvegar óþægindi vegna siglingar
skipsins sem hélt fyrir þeim vöku og
hinsvegar hávaði og skruðningar
sem þeir urðu varir við löngu áður en
skipið fór að hallast og olli þeim
áhyggjum. Þetta skýrir það hvers
vegna nokkrir þeirra sem komust af
voru af 1. þilfari og höfðu tekið strax
til fótanna eftir fyrstu veltur skips-
ins. En þeir sem eftir urðu á því þil-
fari áttu sér engrar björgunar von. Í
þessu gluggalausa gímaldi sátu
menn fastir í klefum sínum eða voru
of máttfarnir til að komast upp.
Á þilförum nr. 4, 5 og 6 var ástand-
ið lítið betra. Farþegar fóru úr klef-
um sínum út á þrönga ganga sem
ekki var auðvelt að fara um þegar
skipið tók að hallast og auðveldara
var að ganga eftir veggjunum en
gólfinu.
Meðal þeirra sem björguðust var
ungur maður sem hafði reynt að
bjarga foreldrum sínum og unnustu.
En þau orðin svo máttfarin að þau
komust ekki lengra og kölluðu til
hans að bjarga sjálfum sér. Hann
átti ekki annars kost en að yfirgefa
þau. Í veltingnum skullu spilakassar
á fjölda manns og krömdu þá sem
fyrir urðu og limlestu aðra.
Á göngudekkinu báðum megin í
skipinu voru kistur með björgunar-
beltum. Þar voru einnig björgunar-
flekar og þar yfir héngu í davíðum 10
björgunarbátar. Vegna hallans á
skipinu tókst ekki að sjósetja bátana.
Þegar skipið sökk flutu þeir upp ým-
ist á hvolfi eða stór skemmdir. Eftir
því sem skipið sökk dýpra dró úr
veltingnum en hallinn jókst að sama
skapi. Þegar hallinn á dekkinu var
orðinn 45 gráður reyndu menn að
hanga í hverju sem hönd á festi og
nærri allir sem af komust voru sam-
ankomnir þar á þilfarinu. Um það bil
250 manns komust þangað upp.
Hjálpfýsi og illar hvatir
Einn farþeganna gekk um og
sannfærði aðra um að allir myndu
bjargast og aðstoðaði við að klæða
menn í björgunarbelti og hlúa að
öðrum. Hinsvegar fundust einnig í
þeim hópi þjófar og glæpamenn, þar
á meðal hópur eistneskra ungmenna
sem rændu öllu sem þau náðu í. Þar
á meðal rifu þau gullkeðju af hálsi
Sörmans og kúguðu peninga og
skartgripi út úr farþegum sem ekki
gátu borið hönd fyrir höfuð sér. Ann-
ar hópur ribbalda óð um og reif
björgunarbelti af þeim sem mátt-
farnir voru og lentu þá í áflogum við
farþega, sem leiddu meðal annars til
þess að hópur Sörmans tvístraðist.
Sá félagi Sörmans, sem eftir var, var
miðaldra sænsk kona Bernevall að
nafni. Hún var líkamlega sterk og
þeim tókst að klifra upp á 8. þilfar til
að forðast átökin.
Þar uppi var meira skjól af stýris-
húsinu og stórum strompi. Eftir því
sem skipið sökk dýpra fjölgaði þeim
sem náðu upp á 8. þilfarið en fljót-
lega varð þó ófært þangað vegna
aukins halla á skipinu þegar skutur
skipsins seig í hafið. Skipið var búið
björgunarbúnaði fyrir meira en
2.000 manns. Menn reyndu í örvænt-
ingu að leysa björgunarfleka. Margir
þeirra skemmdust við tilraunirnar
en fáir komust heilir á flot og fólkið
slóst um að komast um borð í þá.
Sörman var önnum kafinn við að
reyna að leysa fleka handa þeim sem
þó ekki tókst. Brátt var halli skipsins
orðinn 90 gráður og strompar þess
að fara á kaf. Menn óttuðust að skip-
inu myndi hvolfa yfir þá og þeir sem
enn héldu sér í lunninguna létu sig
falla í hafið og freistuðu þess að
synda burt frá flakinu. Sörman
treysti á að björgunarbeltið myndi
halda honum á floti og haldandi í
höndina á Yvonne féllu þau í sjóinn.
Pierre Thiger hafði komist upp.
Þegar halli skipsins var orðinn 45
gráður klifraði hann yfir lunninguna
út á síðu skipsins og hélt sér þar.
Voru þá einungis liðnar 10 til 12 mín-
útur frá því að hann yfirgaf Pub
Admiral. Hann hafði misst af félaga
sínum og hugsaði um það eitt að
bjarga sjálfum sér. Þegar hallinn
varð 80 gráður beið hann enn og
fylgdist með hvort skipinu myndi al-
veg hvolfa. Hann stefndi á að komast
á kjöl skipsins með viðkomu á velti-
kili þess. Um það bil hundrað manns
tókst að komast út á síðu skipsins og
stefndu öll sömu leið og Thiger, upp
á kjölinn. Það var ekki auðvelt þótt
veltan minnkaði þegar hallinn var
orðinn um 135 gráður.
Þegar hann leit við
var Estonia horfin
Óvænt alda reif Thiger með sér í
sjóinn. Hann fór á bólakaf en flaut að
lokum upp. Tóm björgunarbelti flutu
allt í kringum hann. Honum tókst að
ná nokkrum þeirra. Hann heyrði í
manni á sundi kalla á hjálp og gat að-
stoðað hann og kom þá auga á flotp-
ramma, synti að honum og komst
upp á hann. Kjölurinn á Estonia
blasti nú við honum. Skipið seig
hægt undir yfirborðið með skutinn á
undan. Honum virtist stefnið hafa
dottið af skipinu. Mennirnir á sundi
dóu nú hver af öðrum af kuldanum
og það gerðu reyndar einnig margir
sem komist höfðu upp á björgunar-
flekana 22 sem flutu upp. Sjór gekk
stöðugt yfir þá.
Rolf Sörman var ekki svo heppinn
að ná í flotpramma. Hann hélt í
höndina á Yvonne Bernevall þegar
þau lentu í sjónum af 8. þilfarinu.
Þau syntu um í leit að einhverju til að
fleyta sér á en fundu ekkert og urðu
við það viðskila. Sörman sá síðast til
Yvonne efst á öldutoppi þegar hann
var niðri í öldudalnum. Sörman fann
gúmmígólfdúk á floti og reyndi að
nýta sér hann til að fleyta sér en það
mistókst. Þá kom hann auga á björg-
unarbát á hvolfi. Hann var hálfur
upp úr sjó. Hann synti að bátnum og
komst á kjöl hans. Þar voru sjö far-
þegar fyrir. Þar á meðal var ung
kona sem hlotið hafði mikið höfuðsár
og var mikið þjáð. Sörman hlúði að
henni eftir bestu getu. Veran á kili
bátsins var ekki góð. Sjór gekk stöð-
ugt yfir bátinn sem rak að stefni
Estonia þar sem það gapti upp úr
sjónum og Sörman óttaðist að bátur-
inn myndi sogast inn um stefnið og
niður með því. Á síðustu stundu bar
alda bátinn framhjá stefninu og við
þeim blasti opið sárið sem ógæfunni
olli.
Sörman snéri sér undan eitt
augnablik. Þegar hann leit við, var
Estonia horfin.
Með skipinu fórust 852 menn en
einungis 137 komust af.
Estonia – mesta sjó-
slys í sögu Evrópu
Eftir Valgarð
Briem
»Estonia lagði af stað
frá Tallinn klukkan
rúmlega sjö um kvöldið
með 989 manns um
borð. Af þeim komust
852 aldrei til hafnar.
Valgarð Briem
Höfundur er hæstaréttarlögmaður og
löggiltur niðurjöfnunarmaður sjó-
tjóna.
AFP
Sjóskaði Stefni ferjunnar Estoniu lyft af hafsbotni tæpum tveimur mánuðum eftir að hún sökk 28. september 1994.
852 menn fórust með ferjunni og var þetta mannskæðasti skipskaði í Evrópu eftir seinni heimsstyrjöld.
Víða um Evrópu er
mikill uppgangur í
hægri afturhalds-
flokkum sem sjá
meginógnina í sístækk-
andi hópum flóttafólks.
Ekki vilja þessir
stjórnmálamenn bregð-
ast öðruvísi við en að
hvetja til þess að
bægja flóttamanna-
straumnum eitthvað
annað en til sín í viðkomandi landi.
Ekki er minnst einu orði á orsök
vandans og hvernig mætti leysa
hann. Þarna er verið að velta sér
upp úr afleiðingum mun alvarlegri
staðreynda og sjónum sjaldnast
beint í þá átt.
Flóttamaðurinn tekur sig upp í
þeim löndum þar sem hans bíður lít-
il lífsvon. Hann vill, meðan hann hef-
ur tök á, flýja stríðsástand sem hef-
ur verið viðvarandi áratugum saman
í heimalandi hans eða nágrannalönd-
um.
Er von um raunverulegan frið
þegar meginkapp er lagt á vopna-
væðingu heils heimshluta?
Þegar ofurvopnavæðing á sér stað
í heilum heimshluta eins og Vestur-
Asíu þá er lítil von um frið. Sádi-
Arabar hafa keypt gríðarlega mikið
af vopnum á undanförnum áratugum
og ekki séð ástæðu til
annars en halda því
áfram. En hvernig
hafa þessi var-
hugaverðu vopn verið
notuð? Eru þau af-
hent áfram til aðila
sem koma af stað
ófriði og viðhalda hon-
um? Því miður reynist
svo vera og framtíð
friðsamlegra sam-
skipta verður sífellt
erfiðari. Nú hyggjast
Sádi-Arabar kaupa
vopn fyrir olíuauð sinn fyrir rúm-
lega 100 billjónir dollara um þessar
mundir, en á liðnum áratug hefur
Sádi-Arabía verið einn stórtækasti
kaupandi vopna í heiminum. Um
fyrirætlanir yfirvalda Sádi-Araba er
fjallað á þessari síðu:
www.aljazeera.com/news
Er aukin hervæðing Sádi-Araba
til þess fallin að stuðla að auknum
friði í vestanverðri Asíu? Varla.
Flóttafólk í stríðshrjáðum löndum
reynir eftir megni og meðan tæki-
færi er að bjarga lífi sínu líkt og
þeir sem vildu ekki lenda í kruml-
um nasista fyrir um átta áratugum.
Engin von er meðan vopnavæðingin
heldur stjórnlaust áfram rétt eins
og á uppgangstíma nasista.
Þarna er meginorsökina að flótta-
mannavandanum að finna!
Flóttafólk hefur alltaf verið til og
mun ætíð vera til þegar ofstopa-
menn fara með völd og hafa að baki
sér öflugt og vel búið herlið. Lík-
lega mun frægasta flóttafólkið vera
María og Jósef með Jesúbarnið þá
þau flúðu ofstæki og ofbeldisverk
Heródesar konungs.
Ef við eigum að eiga einhverja
von um lausn flóttamannavandans
þá þarf öll heimsbyggðin að setjast
niður og hugsa sinn gang. Vinna
þarf stöðugt að viðvarandi friði í
heiminum án þess að beita þurfi
vopnum. Og þau mega ekki undir
neinum kringumstæðum lenda í
höndum öfgamanna, sem því miður
er of mikið af í heiminum. Fyrir
þeim eru mannslíf einskis virði
gangi áætlanir þeirra eftir til auk-
inna valda og auðæfa.
Óhófleg auðsöfnun er sjúkleg og
fyrirlitleg enda yfirleitt alltaf á
kostnað annarra.
Orsök og afleiðing
Eftir Guðjón
Jensson »Ef við eigum að eiga
einhverja von um
lausn flóttamannavand-
ans þarf öll heims-
byggðin að setjast niður
og hugsa sinn gang.
Guðjón Jensson
Höfundur er leiðsögumaður
og fyrrverandi bókavörður.
arnartangi43@gmail.com