Morgunblaðið - 27.09.2018, Blaðsíða 62

62 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. SEPTEMBER 2018
VIÐTAL
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
Um miðjan september kom út sjö-
unda ljóðabók Lindu Vilhjálmsdóttur
og nefnist smáa letrið.
Síðustu bók Lindu, Frelsi, var vel
tekið og hlaut hún meðal annars
pólsk verðlaun sem evrópskt frelsis-
skáld og var tilnefnd til Bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs. Frelsi
snerist um það hvernig hugtakinu
„frelsi“ hefur vegnað í meðförum
okkar, hvernig það er orðið að versl-
unarvöru og hefur snúist upp í and-
stöðu sína, eins og Linda lýsti því í
viðtali, „allir eru að heimta frelsi til
að fara sínu fram hvað sem öðrum
viðkemur, en frelsi hlýtur að vera að
mega gera sitt án þess að meiða
aðra“.
Frelsi var hápólitísk ljóðabók í
bland við persónulegri hugleiðingar,
en smáa letrið er persónulegri bók,
Linda er að horfa inn á við, eða því
held ég í það minnsta fram við hana,
og hún tekur þeirri tilgátu ekki illa:
„Ég er vissulega að horfa inn á við,
en horfi líka út. Upplagið er samt
persónulegra.“
Kvennapólitískir
byltingarsöngvar
Að þessu sögðu eru mörg ljóðin í
smáa letrinu líka pólitísk, mætti jafn-
vel kalla kvennapólitíska byltingar-
söngva eða svo gott sem. Linda lýsir
tilurð þeirra ljóða, sem skipta fyrri-
part bókarinnar, þannig að daginn
sem Donald Trump var settur inn í
embætti sem forseti Bandaríkjanna
hafi hún fylgst af áhuga með kvenna-
göngunni miklu þar vestan hafs og
hlustað á allar þær frábæru konur
sem stigu þar á stokk.
„Um þær mundir var ég annars
vegar að vinna í smásögum eða
sagnaþáttum, tengdum æsku- og
unglingaminningum, og hins vegar í
drögum að kvikmyndahandriti um
þrjár kynslóðir kvenna með frænku
minni, sem er kvikmyndaleikstjóri.
Allt snerist þetta um konur. Síðan
las ég yfir handrit að Biðröðinni
framundan eftir Margréti Lóu Jóns-
dóttur um vorið, skemmtilegri bók
og líflegri, og datt í hug að kominn
væri tími til að ryðja út úr mér ein-
hverju sem mér þætti gaman að
skrifa, enda hafði ég ekki leyft mér
það mjög lengi.
Ég hugsaði: Ég byrja núna og ef
ég er að skrifa eitthvað sem mér
finnst bara skemmtilegt þá verður
bókin tilbúin á einum mánuði eða
tveimur, ég hef svo mikið að segja.
Ég skrifaði strax á Forlagið þegar ég
var búin að yrkja tvö ljóð: Ég er
eiginlega tilbúin með ljóðabók, hún á
að heita „Konan í feðraveldinu“ og
hún á að vera með hjarta og hún á að
vera bleik,“ segir Linda og skellir
upp úr að minningunni. „Ég lagði
upp með þetta en svo breyttist kons-
eptið aðeins. Samt ekki mikið, því
mjög fljótlega fóru að koma þessi
ljóð í þriðja kaflanum, ég held að það
sé þriðja ljóðið sem ég skrifaði fyrir
bókina, ljóð um hina valinkunnu og
síðan ljóðið um uppreist æru, því
þeirri umræðu var haldið á lofti sum-
arið 2017 af höfum hátt-hreyfing-
unni. Um haustið kom svo #metoo.“
Kafað í feðraveldið
„Mér finnst ég hafa alltaf verið að
leita að mínum farvegi í jafnréttis-
baráttunni en samt ekki litið á mig
sem femínista fyrr en síðustu tvö ár-
in. Ég hafði hvorki farið nógu vel í
gegnum eigin ævi né kafað nógu
djúpt í feðraveldið til að staðsetja
mig þar. Ég var búin að sjá glerþakið
fyrir löngu og búin að rekast á alla þá
veggi sem konur rekast á, en það var
samt ekki fyrr en ég las stóru úttekt-
ina um Harvey Weinstein sem ég
áttaði mig á allri þeirri kynferðislegu
áreitni sem ég lenti í. Það sem sýndi
mér mest voru viðtölin við konurnar
sem sluppu með skrekkinn, var ekki
nauðgað en lentu kannski í káfi eða
afkróun og því að verða sí og æ fyrir
munnlegri áreitni.“
– Í þinni kynslóð, sem er reyndar
mín kynslóð líka, þá var þetta ekki
flokkað sem áreitni.
„Nei, þetta var bara eitthvað sem
maður lenti í og varð að sætta sig
við. Það skipti mig miklu máli að
uppgötva að mér leið oft illa í
vinnunni og var alltaf á varðbergi út-
af þessu. Ég var sjúkraliði og byrj-
aði að vinna inni á spítölunum átján
ára og fór svo seinna í heima-
hjúkrun. Við vorum alltaf að baða
fólk og þvo því að neðan, alltaf að
fást við fólk á þessum viðkvæmu nót-
um og sumir karlar kusu að misskilja
þetta og gengu oft ansi langt í ein-
hvers konar áreitni. Aðrir hafa
kannski verið feimnir og ætlað að
redda sér með klámkjafti og enn aðr-
ir gamlir og ruglaðir og markeraðir
af tíðarandanum. Það þýðir samt
ekki að konur í umönnunarstörfum
eigi að sætta sig við svona lagað. En
á þessum árum var ekkert gert í
þessu þótt um það væri talað og ég,
alla vega, hafði það á tilfinningunni
að best væri að sleppa því, annars
væri eins og maður ætlaðist til að
einhver önnur lenti í þessum dóna-
körlum.“
Ort um formæður
– Í fjórða hluta bókarinnar yrkir
þú um formæður þínar.
„Hugmyndin að honum varð til
mjög fljótlega og kannski stefndi ég
alltaf að þeim kafla.
Mamma mín dó í ársbyrjun 2009
og ég lét bókina koma út á afmælis-
deginum hennar, 15. september, en
þá hefði hún orðið áttræð. Haustið
áður en hún dó sagði hún mér að hún
hefði ekki verið alveg sátt við Lyga-
sögu [sem kom út 2003]. Ég vissi það
að hún hefði ekki verið sátt, en á
þeim tíma varð ég að skrifa bókina
eins og hún var. Það er ekkert í henni
sem ég myndi draga til baka, en ég
Ég er að skoða aðra hluti
 Í ljóðabókinni smáa letrinu yrkir
Linda Vilhjálmsdóttir um æsku sína og
formæður en þar má einnig finna
kvennapólitíska byltingarsöngva
Átökin í austurhluta Úkra-ínu hafa nú mallað í rúmfjögur ár, ef nota má svoóvirðulegt orðalag. Þá
tóku aðskilnaðarsinnar stjórnar-
byggingar á sitt vald í Kharkiv,
Donetsk og Luhansk og hafa síðan
haldið þeim hluta landsins, sem kall-
ast Donbass á sínu valdi. Hvorki
gengur né rekur og læðist að sá
grunur að það gæti jafnvel stafað af
því að þeir sem kljást telji jafnvel að
þeir hafi mestan hag af óbreyttri
stöðu.
Kvikmyndin Donbass eftir úkra-
ínska kvikmyndagerðarmanninn
Sergei Loznitsa gerist að langmestu
leyti á hernámssvæðunum í Don-
bass. Loznitsa segir ekki eina sögu
heldur margar í myndinni. Persón-
um bregður fyrir ítrekað, ýmist í að-
alhlutverki eða bakgrunni.
Það er ekkert göfugt við þetta
stríð þar sem bullur hafa yfirtekið
stofnanir samfélagsins og lukku-
riddarar og lyddur, ribbaldar og
rummungar, fantar og fól, tækifær-
issinnar og tildurhanar ýmist freista
gæfunnar eða fá útrás fyrir sínar
verstu hvatir og engin meðul það
óvönduð að ekki megi beita þeim.
Myndin er stundum sorgleg, oft
fyndin, en oftast grátbrosleg. Út á
við kunna menn að hafa stór orð um
sjálfsákvörðunarrétt og sjálfstæði,
en í hversdagslífinu blasir við
stjórnarform, sem helst mætti kalla
bulluveldi.
Atriðin í myndinni eru missterk,
en nokkrar senur eru mergjaðar. Í
óborganlegu atriði kemur maður
einn til lögreglunnar vegna þess að
hann hefur fengið tilkynningu um
að horfinn bíll hans sé fundinn.
Bolabrögð
í bulluveldi
Riff – Bíó Paradís.
Donbass bbbbn
Leikstjóri: Sergei Loznitsa. Leikarar: Va-
leriu Andriutã, Natalya Buzko, Evgeny
Chistyakov, Georgiy Deliev, Vadim Du-
bovskhy, Konstantin Itunin, Boris Kam-
orzin, Sergey Kolesov, Svetlana Kole-
sova, Thorsten Merten, Irina Plesnya-
yeva, Sergey Russkin, Oleksandr
Techynskyi og Alexander Zamuraev.
Tungumál: Rússneska, úkraínska.
Þýskaland, Úkraína, Frakkland, Holland
og Rúmenía. 110 mín.
KARL BLÖNDAL
KVIKMYNDIR
Smáralind – Sími 517 0317 – www.plusminus.is
PLUSMINUS | OPTIC
Langar þig í
ný gleraugu
Velkomin til okkar