Morgunblaðið - 27.09.2018, Blaðsíða 30

SVIÐSLJÓS
Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
Kolakraninn Hegri við Reykjavíkur-
höfn austanverða, niður af Arn-
arhóli, var rifinn fyrir liðlega hálfri
öld eða 17. febrúar 1968. Eigendur
fyrirtækisins Kols & salts hf. fengu
tilboð í byggingu kranans haustið
1925 og var hann tekinn í notkun
1927.
Kraninn var eitt helsta tákn
Reykjavíkur í ríflega 40 ár. Hann
varð mörgum yrkisefni og meðal
annars Tómasi:
En hátt yfir umferð hafnar og bryggju
og hátt yfir báta og skip,
sfinxi líkur rís kolakraninn
með kaldan musterissvip.
Hann mokar kolum og mokar kolum
frá morgni til sólarlags.
Raust hans flytur um borg og bryggjur
boðskap hins nýja dags.
Í Morgunblaðinu 18. febrúar 1968
var fjallað um lokin: „Nú er kola-
kraninn fallinn. Höfnin eftir sem nef-
laus ásýnd er. Kolakraninn setti
svip sinn á bæinn, virðulegan stór-
borgarsvip, og mikið held ég að hafi
rétzt úr mörgum bökum gömlu karl-
anna og jafnvel kvennanna, sem í
gamla daga urðu að bera alla kola-
og saltpokana, upp steinbryggjuna,
Tryggvasker, — þegar kolakraninn
eða Hegrinn, eins og hann var oft
nefndur, tók til starfa.“
Þegar Hegrans naut ekki lengur
við var fyrirtækið Kol & salt lagt nið-
ur. Eigendurnir fóru í sína áttina
hvor. Geir Borg flutti með saltsöluna
til Keflavíkur og Ásgeir Jónsson
stofnaði vinnuvélaleigufyrirtækið
Hegra hf. „Það var sjálfhætt þegar
Eimskipafélagið þurfti að fá hafnar-
bakkann undir Faxaskálann,“ segir
Jón Ásgeirsson, sonur Ásgeirs, sem
lést 2005, og eigandi Hegra.
Ásgeir stjórnaði Hegra til hinsta
dags og undir lokin fólst reksturinn
eingöngu í umsjón fasteignar fyrir-
tækisins í Borgartúni. Jón, sem vann
með föður sínum frá skólaárunum,
tók við keflinu og hefur haldið áfram
á sömu braut. „Ég hef hvergi unnið
annars staðar,“ segir hann. „Eftir að
við seldum vinnuvélarnar geri ég
samt minnst lítið. Tæknilega séð er
ég bara húsvörður og skrifa út reikn-
inga einu sinni í mánuði,“ svarar
hann spurningu um dagleg verkefni.
Mikilvægt þjónustufyrirtæki
Heildsalar í Reykjavík og nokkrir
Danir stofnuðu Kol & salt 1915, fyrst
og fremst í þeim tilgangi að þjónusta
togaraflotann og tryggja að til væri
salt fyrir saltfiskvinnslu. Í hópi
stofnenda voru einnig togaraskip-
stjórar og stórkaupmenn, þar á með-
al skipstjórinn kunni Hjalti Jónsson,
oft nefndur Eldeyjar-Hjalti, en hann
var framkvæmdastjóri Kols & salts
1924-1930.
„Þetta var að stærstum hluta
danskt fyrirtæki,“ útskýrir Jón.
Skrifstofan var fyrst í Hafnarstræti
en síðan í Garðastræti. „Pabbi og
Geir Borg voru ráðnir til fyrirtækis-
ins fyrir seinni heimsstyrjöldina og
keyptu það á stríðsárunum. Þá var
það nær gjaldþrota og þar sem Dan-
mörk var hernumin þurfti að ganga
frá kaupunum í gegnum New York.“
Öll sagan á einum stað
Þegar Kol & salt var stofnað var
Hallgrímur Benediktsson í hópi eig-
enda. Því kemur kannski ekki á
óvart að sjá teikningu af kolakran-
anum eftir son hans, síðar forsætis-
ráðherra, í myndaalbúmi á skrifstof-
unni. „Eins og hér stendur var Geir
átta ára þegar hann teiknaði þessa
mynd,“ segir Jón um leið og hann
flettir albúminu. „Öll sagan er hér,
samningar, kort og teikningar,“ bæt-
ir hann við. „Ég byrjaði að vinna hjá
Koli & salti þegar ég var tíu ára og
fyrstu sumrin var verkefnið að mála
grindverkið og húsin með grárri
málningu. Verkið entist í þrjú sum-
ur.“
Sturturnar nýjung
Ásgeir og Geir Borg brydduðu
upp á ýmsum nýjungum og Jón flett-
ir upp á mynd af sturtum því til stað-
festingar. „Ég held að þetta hafi ver-
ið fyrstu sturturnar á íslenskum
vinnustað,“ segir hann. „Fyrir stríð
voru allir starfsmenn orðnir fast-
ráðnir og það var pabbi ánægðastur
með af öllu sem hann gerði. Hann
sagðist hafa notið þess á stríðs-
árunum því þá hafi karlarnir ekki
farið þrátt fyrir gylliboð. „Þetta er
það gáfulegasta sem ég hef gert,“
sagði hann oft um fastráðningarnar,
sem voru nýlunda.“
Jón segir að á stríðsárunum hafi
verið unnið með kolakrananum á
vöktum allan sólarhringinn og öll
viðskipti skráð samviskusamlega.
„Hérna eru til dæmis tvær bækur
þar sem öll viðskipti við breska her-
skipaflotann eru skráð, en ætli um 50
til 60 manns hafi ekki unnið hjá fyr-
irtækinu þegar mest var.“
Allt var í föstum skorðum hjá Koli
& salti og eigendur Hegra hafa hald-
ið myndinni óbreyttri á skrifstof-
unni. Jón segir að hann sjái ekki
ástæðu til að breyta neinu. „Ég kann
vel við þetta svona,“ segir hann. „Ég
breyti ekki breytinganna vegna. Það
er ekki trúaratriði að halda í það sem
gamalt er, en þessir hlutir hérna,
skrifborðið og peningaskápurinn og
annað, gera sitt gagn og á meðan svo
er, er ástæðulaust að hrófla við
þeim.“
Kolakraninn eitt helsta táknið
 Setti svip á bæinn í fjóra áratugi en var tekinn niður fyrir ríflega 50 árum  „Höfnin eftir sem neflaus ásýnd er“
 Forsvarsmenn Kols & salts létu reisa Hegra  Fyrirtækið þjónustaði meðal annars breska flotann
Kolakraninn Hegri Mannvirkið setti „stórborgarsvip“ á bæinn og á stríðsárunum var unnið við hann á vöktum allan sólarhringinn.
Morgunblaðið/RAX
Öllu haldið til haga Jón Ásgeirsson blaðar í dálkadagbók með járnkili. Viðskipti Sala til breska flotans var samviskusamlega skráð.
MSvarthvíta fortíðin »Baksíða
30 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. SEPTEMBER 2018
10%
afsláttur
af öllum
trúlofunar- og
giftingarhringapörum
Hátúni 6a | Sími 577 7740 | carat.is | acredo.is