Morgunblaðið - 27.09.2018, Blaðsíða 50

Dóra Magnúsdóttir
dora@mbl.is
Í hlýlegu hús í Vesturbæ Reykjavík-
ur býr fjölskylda sem á rætur að
rekja til tveggja ólíkra landa, nefni-
lega Íslands og Sambíu. Hjónin
Anna Þóra Steindórsdóttir og Harry
Mashinkila kynntust í Sambíu en
búa hér ásamt tveimur dætrum sín-
um, Ernu Kanemu og Auði Makayu,
og kettinum Gloríu.
Þegar hjónin kynntust var Anna
Þóra í kvikmyndanámi í Finnlandi
en hún fór þaðan til Sambíu og vann
að kvikmynd ásamt skólafélögum
sínum. Harry aðstoðaði hópinn með-
an á tökum stóð og ástin kviknaði.
Harry tók smá krísuvíkurleið til Ís-
lands því hann kom í heimsókn til
Finnlands nokkrum mánuðum eftir
að þau höfðu kynnst í Sambíu og
dvaldi í þrjá mánuði með Önnu Þóru.
Þau ákváðu svo að hann færi aftur til
Sambíu en hún myndi koma sér fyrir
á Íslandi, þar sem hún hafði þá lokið
sínu námi, og undirbúa farveginn
fyrir komu Harrys. „Það hefði verið
töluvert flóknara ef við hefðum kom-
ið bæði til Íslands, án atvinnu og
húsnæðis,“ segir Anna Þóra.
Hún fékk vinnu sem tæknimaður
og síðar við klippingar hjá RÚV en
áður en Harry kom var Anna Þóra
búin að útvega honum vinnu við
ræstingar en hann hefur unnið ýmis
störf gegnum tíðina og síðastliðin ár
í bókunardeild Hótels Sögu. Hann
segir að það hafi verið mjög skrýtið
að koma til Íslands fyrst, bæði
fannst honum fámennt á Íslandi og á
þessum tíma voru enn færri þel-
dökkir á götum borgarinnar en nú til
dags. „Það gerðu allir ráð fyrir því á
þessum tíma að ég væri hermaður af
vellinum því eina þeldökka fólkið
sem fólk sá á Íslandi á þessum tíma
voru hermenn þaðan. Oft ef ég var í
bænum heyrði ég: „Hey my man,
how is the base?“ eða eitthvað álíka.
Sem var allt í lagi, allir voru mjög
vinalegir með það en ég þurfti oft að
útskýra að ég væri ekki bandarískur
hermaður.“
Lærði fljótt að klæða sig vel
Harry segir að það hafi ekki verið
neitt sérlega erfitt að aðlagast sam-
félaginu og læra tungumálið. „Það
tók bara tíma en varð alltaf betra og
betra eftir því sem ég aðlagaðist bet-
ur og lærði meira. Fólk var frekar
lokað fyrst en um leið og ég byrjaði
að tala meira og tjá mig á íslensku
urðu allir strax miklu opnari.“ Anna
Þóra bætir við að veðrið hafi ekkert
truflað hann mikið, þótt margir hafi
talið að það væri ef til vill mesta
áfallið við að flytja frá Sambíu til Ís-
lands. „Hann lærði bara strax að
klæða veðrið af sér enda vann hann
fljótlega alls konar störf úti við. Fór
bara alltaf í föðurland og önnur hlý
föt og lét þetta ekki trufla sig,“ segir
Anna Þóra stolt af sínum manni. Þau
hlæja að minningunni um hollenskan
vin sinn sem lærði íslensku með
Harry fljótlega eftir að hann flutti til
landsins. Einhvern tíma hittu þau
hann um vetur í leðurjakka, galla-
buxum og blankskóm og hann kvart-
aði og kvartaði yfir veðrinu. En
Harry, sem þá var í lopapeysu, úlpu,
í kuldaskóm með húfu og vettlinga,
yppti bara öxlum og leiddi þetta hjá
sér.
„Hann hefur einstaka aðlög-
unarhæfni myndi ég segja. Þetta
hefur ekkert alltaf verið auðvelt fyr-
ir hann því hér er nánast allt með
öðrum hætti en hann þekkti frá
Sambíu,“ segir Anna Þóra. Hlut-
verkaskipting inni á heimilinu er
einn þáttur sem þau þurftu að fín-
pússa saman en Anna Þóra gerði
honum grein fyrir því að hún myndi
ekki taka upp hefðbundið hlutverk
hinnar afrísku eiginkonu sem gjarna
sinnir öllum eða flestum heimilis-
verkum.
„Þannig að við byrjuðum til dæm-
is bara á því að taka hvort sína vik-
una með matarinnkaup og elda-
mennsku og höfum bara haldið því,
og það hefur gengið mjög vel. Harry
hafði ekki eldað mikið áður en finnst
það núna mjög gaman,“ segir Anna
Þóra.
„Já, elskan mín! Ég er orðinn mik-
ill femínisti núna enda ekki annað
hægt með þrjár konur inni á heim-
ilinu,“ segir Harry og skellihlær.
„Já, meira að segja kötturinn okkar
er læða, þannig að þetta er algert
kvennaofríki hérna,“ bætir Anna
Þóra við.
Öðruvísi uppeldi í Sambíu
Erna Kanema bætir við að pabbi
sinn hafi stundum verið dálítið mikið
strangur við sig, sérstaklega þegar
hún var yngri, en þau gera sér öll
grein fyrir því að þannig eru hlut-
irnir þaðan sem hann kemur. For-
eldrarnir beita börnin sín meiri aga
en hér og heimilisfeðurnir eru ráð-
andi inni á heimilunum og þannig
var Harry alinn upp. Þetta snerist
nú aðallega um útivistartíma og
frelsi en Erna Kanema segir að sér
hafi oft fundist þetta ósanngjarnt
þegar hún var yngri en núna skilji
hún pabba sinn miklu betur. Blaða-
kona á reyndar afar erfitt með að sjá
þennan elskulega heimilisföður, sem
kemur fyrir sem sérstakt ljúfmenni,
vera strangan, en eins og þau nefna
öll mótast fólk af uppeldi sínu.
En hvað heillaði Önnu Þóru við
Sambíu – fyrir utan Harry?
„Ég féll bara algerlega fyrir landi,
þjóð og menningu. Það eru allir svo
opnir og hlýir og heillandi og mikil
andstæða við stemninguna hér á
Norðurlöndum.“ Á þeim tíma sem
Anna Þóra kynntist sambískri
menningu hafði hún búið í sex ár í
Finnlandi og frændur okkar þar eru
svo sem ekki þekktir fyrir að vera
opnir frekar en við Íslendingar.
„Það var einhvern veginn allt;
stemningin, gleðin, litirnir, tónlistin
og bara þjóðarsálin. Allir svo opnir
og þægilegt viðmót. Mér finnst Sam-
bíubúar almennt mjög forvitnir um
mann án þess að vera hnýsnir.
Spyrja mikið um mann en ég upp-
lifði það alltaf bara sem mannlega
forvitni.“
Anna Þóra er sjálfstætt starfandi
kvikmyndagerðarkona og leikstýrði
nú síðast og framleiddi heimildar-
myndina Söng Kanemu. Myndin er
afskaplega persónuleg þar sem í
henni býr móðir til mynd um dóttur
sína og tengsl hennar við tvö mjög
ólík lönd. Tónlistin er gegnumgang-
andi þema í myndinni eins og nafn
hennar ber með sér en yngri dóttirin
Auður Makaya spilar á trompet og
Erna Kanema stundar nám í FÍT og
leggur þar stund á djasssöng.
– En hvernig er það, kunna þá all-
ir á hljóðfæri í Sambíu?
„Nei, ekkert frekar en hérna. En
tónlistin er bara fólki í blóð borin. Ef
þú kannt ekki á hljóðfæri geturðu
sungið. Og ef þú getur ekki sungið
geturðu alla vega dansað eða slegið
takt. Það er enginn að dæma þig eða
meta frammistöðuna. Fólk syngur
einfaldlega og dansar þegar það
hittist, það er hluti af menningunni,“
segir Harry. Tónlistin er líka stór
hluti af uppeldi barna, það er sungið
og dansað í kirkjum og skólum. Tón-
listin og dansinn er einfaldlega alls
staðar. Blaðakona veltir upp með
þessari hláturmildu fjölskyldu þeirri
stöðu ef fólk myndi almennt bresta í
söng og dans í fermingarveislum
hérlendis og við urðum sammála um
að þær yrðu miklu skemmtilegri. En
nei, hér dansar fólk ekki nema í
dansskólum, í ræktinni eða drukkið.
Erna Kanema segir að þetta komi
svo greinilega með móðurmjólkinni
og uppeldinu í Sambíu.
Dæturnar bæði sambískar
og íslenskar
Þessar andstæður koma einmitt
mjög skýrt fram í mynd Önnu Þóru
og birtast vel í dætrum þeirra, eink-
um Ernu Kanemu, eldri dóttur
hennar. „Stelpurnar mínar eru ekk-
ert hálfsambískar eða hálfíslenskar.
Þær eru alveg 100% hvort tveggja
en bara svo heppnar að eiga rætur í
báðum menningarheimum,“ segir
Anna.
Erna Kanema hefur heimsótt
Sambíu þrisvar en Auður Makaya
tvisvar, hún er sex árum yngri en
stóra systir og var því ekki fædd
þegar fjölskyldan fór fyrst út. „Auð-
vitað hefðum við viljað fara oftar út
og vera lengur en höfum ekki átt
kost á því,“ segir Anna Þóra. „En
ferðirnar hafa skipt okkur miklu
máli.“ Í síðustu ferð dvöldu þau
lengst og tengdust fjölskyldu Harr-
ys mun nánar en þau höfðu gert áð-
ur. Þau stefna á að fylgja myndinni
út til Sambíu í október og verður það
þá í þriðja og fjórða skipti sem dæt-
urnar heimsækja föðurfólkið sitt
sem þær nú hafa bundist sterkum
böndum.
Síðasta heimsókn hafði mikil áhrif
á þau öll, ekki síst Ernu Kanemu
sem segir að sig langi til að fara til
Sambíu á næstu árum, læra móður-
mál föður hennar, sem reyndar á tvö
móðurmál, lamba og lenge, en í
Sambíu eru töluð 72 tungumál.
Enskan er það tungumál sem tengir
hópa og þjóðflokka innan landsins
saman. Þau Harry og Anna Þóra
leggja áherslu á að Sambía njóti
töluverðrar sérstöðu meðal ná-
grannalanda sinna en það hefur ver-
ið mikið um stríð og átök undan-
farna áratugi í löndunum í kringum
Sambíu, eins og Angóla, Simbabve,
Mósambík og Bótsvana. En ekki í
Sambíu. Harry segir það vera vegna
þess að umbreytingin frá nýlendu-
tíma Breta til sjálfstæðis hafi gengið
friðsamlega fyrir sig og hann telur
að tónlistin og stemningin í landinu,
sem Anna Þóra heillaðist svo af á
sínum tíma, sé að miklu leyti afleið-
ingin af þeim friði sem einkennt hef-
ur landið og allir Sambíubúar eru
mjög stoltir af.
„Auðvitað er þarna mikil mis- og
stéttaskipting og töluverð fátækt
víða en við höfum séð töluverðan
mun á milli heimsókna á þann veg að
millistéttin er að stækka og það er
minna um betlara á götum úti.“
Mikil virðing borin
fyrir hinum látnu
Annað sem Anna Þóra nefnir að
sé allt öðruvísi er sú mikla virðing
sem sé borin fyrir hinum látnu.
Sumpart kristni í bland við andatrú
en umfram allt mikil virðing fyrir
hinum látnu. Harry er til dæmis
nýbúinn að missa tvo bræður sína og
þar sem þau eru að fara aftur til
Sambíu er til að mynda óhugsandi
að koma ekki að gröfum þeirra og
minnast þeirra. Fólk hittist gjarna
við grafir forfeðra og talar um þá og
minnist ýmissa atvika úr lífi þeirra á
mjög áhrifaríkan hátt. Í myndinni
um Kanemu í Sambíu heimsækir
hún gröf ömmu sinnar, sem einnig
hét Kanema, en hún fæddist níu
mánuðum eftir að amma hennar lést.
Í huga margra eldri ættmenna fjöl-
skyldunnar er það engum vafa und-
irorpið að Kanema yngri er amma
hennar. Sem er óneitanlega afar
fyndið en um leið skrýtið og ljúft fyr-
ir Ernu Kanemu og tengir hana enn
þéttar við ættingja hennar og fjöl-
skyldu í Sambíu. Þær systur eru ein-
mitt ekkert hálfir Sambíubúar þegar
þær eru þar, þær eru alveg sam-
bískar, rétt eins og þær eru alveg ís-
lenskar þegar þær eru hérlendis og
ganga í FÁ og Hagaskóla.
Sumir eru bara heppnari en aðrir
og með fjölbreyttari rætur.
Sambía og Ísland sameinast á Öldugötunni
Árið 1995 bjó Anna Þóra Steinþórsdóttir í Finnlandi. Hún fór í ferðalag til Sambíu og hitti þar ást lífs síns, Harry Mashinkila. Ári
seinna fluttu þau bæði til Íslands og tveimur árum síðar fæddist eldri dóttir þeirra. Anna Þóra leikstýrði heimildarmyndinni Söng
Kamenu sem fjallar um tvöfaldar rætur dætranna en Fjölskyldunni lék forvitni á að heyra meira um þessa heillandi fjölskyldu.
Hjónin Anna Þóra Steindórsdóttir og Harry Mashinkila ásamt dætrum sínum Ernu Kanemu og Auði Makayu.