Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Blaðsíða 65

A f l a n d a m æ r a h é r u ð u m C l i o o g b ó k m e n n t a g y ð j a n n a
TMM 2013 · 2 65
Bókin mín um Matthías tók fimm ár af ævi minni. Ég er stolt af henni, til
dæmis því að hafa bent á að Kvöldfélagið var alveg jafn merkilegt og víðara
en menningarklíkan Fjölnismenn. Og að hafa dregið upp mynd af alhliða
lífi prests og poppskálds á nítjándu öld, alveg eins og ég gerði með Snorra á
þeirri átjándu. Matthíasarbók seldist í mörg þúsund eintökum líka. Ég er enn
að róta í orku minni og spyrja hvort ég hafi úthald í fleiri svona bækur. Er í
bili skotin í Skúla Magnússyni.
Fyrir aldamótin tók ég míkro-sagnfræðilega dýfu með því að skoða öll
dagblöð ársins 1900 og draga upp stutta, en afar upplýsandi mynd af Íslandi,
samskiptum, fréttavitund og skynjun þess á umheiminum í Horfnum heimi.
Árið 1900 í nærmynd. Gat aftur látið stílvopnið geysa frjálst því að enginn
var að starfrækja mig, vann samt eins og alltaf samviskusamlega fræðivinnu
og hékk trygg í pilsi Clíó.
Án strangra vísana er fræðimennska botnlaus og gagnast ekki. Farið er að
þrengja að enskum sagnfræðingum sem skrifa fyrir almenning án tilvísana
svo að þeir verða að skrifa aðra bók fyrir fræðimenn. En það er álag að skrifa
tvær bækur þegar enginn vandi er að skrifa skemmtilega fræðibók sem vísar
vel til heimilda.
Ein tilvísun í efnisgrein sem vísar í fimm til átta ólíka texta hefur mér
alltaf þótt góð fræðimennska, það sýnir að maður nennir að hugsa. Ég safna
tilvísunum einnar efnisgreinar saman í eitt númer til að stuða augað sem
minnst. Þegar sagnfræðingur vísar í eina heimild í mörgum línum eða hvað
þá hálfa síðu eða eins og maður sér stundum í margar síður er eiginlega um
ritstuld að ræða. Og það er svo slöpp og löt hugsun. Úrdráttur og endursögn.
Það er ekki sagnfræði, Clio er ekki að vinna vinnuna sína þegar hún sleppir
því að greina – bara safnar og segir frá.
Loftur Guttormsson sagði í ritdómi að ég hefði brotið blað hér í þessum
stóra hrepp, Íslandi, í Snorra á Húsafelli. Sögu frá átjándu öld. Nýtti mér
það sem annalskólinn franski kenndi, að brúka heimildir um hversdagssögu
til að sviðsetja, fann föt tímans, skírnarformúlu, kirkjuúttekt, almennar
hvers dagssöguheimildir til þess að lífga við sögu hetjunnar. Bjó til veður og
lýsti því hvernig einhver reið yfir mýri. Notaði heimildir um Skálholtsstað
og lífið þar og húsakost til að mynda umgjörð utan um skólaár Snorra. Ég
notaði almennar heimildir um öldina, skreytti kringum það sem var hvers-
dagslegt og færði lesenda nær, en braut þó aldrei eið sagnfræðingsins um
sannleikann. Sagði í mesta lagi að hér gæti viðkomandi verið að velta þessu
fyrir sér. Notaði alltaf tilgátu nálgun þar sem ég var að spekúlera. Hann átti
geitaskinnsbuxurnar sem ég lýsti, það kom fram við uppgjör á eigum hans
og í það skjal vísaði ég í neðanmáls.
Ég var nýlega beðin um að skrifa librettó fyrir tónskáld sem mér þykir
vænt um. Búið var að leggja drög að söguþræði á landnámsöld og ég átti að