Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Blaðsíða 74

Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Blaðsíða 74
Á r n i B e r g m a n n 74 TMM 2013 · 2 það þarf að yrkja erfiljóð, punta með kveðskap upp á áform höfðingjans eða þá brýna alþýðu til baráttu gegn honum. Allir vilja að skáldið þjóni þeim eða leggi þeim lið og það reynist búa yfir þeim hvítagaldri sem lyftir ólíklegustu mönnum upp yfir þeirra takmarkanir og ömurlegt hlutskipti í kaldranalegum heimi. Ólafur skáld er hvorki garpur né syndlaus, en hann er engu að síður háleit hugsjón holdi klædd, gott ef ekki einskonar íslenskur Kristur.10 Í skáldinu eiga aðrir bágt, skáldið er sá sem sampínist með þeim niðurlægðu og fótum troðnu, gæska hans er hrein, barnslega saklaus og laus við hyggindi sem í hag koma. Ekki að ástæðulausu hefur Ólafur verið tengdur við frægustu tilraun sjálfs Dostojevskijs til að skapa eins og hann sjálfur kvað að orði „sannarlega fagra sál“ – Myshkin fursta í Fávitanum. Rétt eins og Myshkin bíður hann fullkominn ósigur í heimi hagnýtra og sérgóðra mark- miða – en hann reynist samt með einhverjum hætti sigurvegari í eigin heimi samlíðunar, fegurðar og skáldskapar: „Kannski átti hann eftir alt saman þennan heim sem allir deildu um og þóttust eiga.“11 Það liggur einnig frá honum beinn vegur til „hins líðandi þjóns“ hjá Jesaja spámanni: „Hann var fyrirlitinn og vér mátum hann einskis … en vorar þjáningar voru það sem hann bar … og fyrir hans benjar urðum við heilbrigðir“ (Jesaja 53). Ólafur vill búa um sig í sinni útópíu fegurðar, kærleika og skáldskapar. En hann á sér vin, sem er einnig skáld en hefur hafnað skáldskap til þess að berjast fyrir samfélagi sem sé mönnum samboðið – byltingarmanninn Örn Úlfar. Við ýmis tækifæri deila þessir vinir tveir um hugsjónir sínar, um sínar útópíur. Ólafur Kárason heldur uppi vörnum fyrir sína fegurðarhugsjón, fyrir skáldskap sem huggun og jafnvel „endurlausnara sálarinnar“12 – og vill að hann sé látinn í friði fyrir kröfum um þátttöku í pólitískum sviptingum dagsins. En vinur hans heldur því fram af einurð, að tími skáldskapar og fegurðar komi ekki fyrr en samfélaginu hefur verið umbylt og réttlæti komið á – og hann og fleiri heimta skýr svör af Ólafi Kárasyni: ert þú með okkur eða á móti? Í þessari kappræðu jafningja er sem Halldór Laxness sé að deila við sjálfan sig um það hvaða „staðleysa“ sé dýrmætari og mikilsverðari.13 Hann skrifaði greinar og reisubækur eins og Gerska ævintýrið þar sem rödd Arnar Úlfars og hans pólitíska kröfugerð um réttlætið yfirgnæfir allan vafa. En í skáldsögum sínum virðir Halldór alltaf þá margröddun sem veit af „hinni hliðinni“ á hverju máli. Og í ógleymanlegu samtali vinanna tveggja yfir rúmi deyjandi dóttur skáldsins lætur hann Ólaf bera fram þessa áleitnu spurningu: „Hefur þér aldrei dottið í hug að það sé hægt að berjast fyrir rétt- lætinu þángað til einginn maður stendur leingur uppi á jörðunni.“14 Það er sem Halldór Laxness með þessari spurningu sjái fyrir sína eigin hugmyndafræðilegu framtíð. Hann mun segja skilið við hina pólitísku staðleysutrú Arnar Úlfars – en hann mun alla ævi halda tryggð við staðleysu sem byggir á von um háleitt og mikið hlutverk bókmenntanna í mannlegu félagi. Og í þessu efni fetar hann með sínum hætti sömu leið og rússneskir lesendur hans, eins og sjá má í viðtökusögu verka hans í Rússlandi. Á fyrstu
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.